O pierwszym nielegalnym grzebalisku padłych zwierząt odkrytym przez ekologów w Śmiłowie na polach należących do przedsiębiorstwa Farmutil stało się głośno dzięki zainteresowaniu mediów. Choć sygnały wskazujące na to, że pracownicy zakładów Stokłosy zakopują na polach i w pobliskich lasach padłą zwierzynę, która powinna podlegać utylizacji, docierały do lokalnych urzędników już dużo wcześniej, w całej sprawie niewiele zrobiono. Dopiero po jej medialnym nagłośnieniu "grzebaliskiem w Śmiłowie" zainteresowała się prokuratura. Ci z mieszkańców powiatu pilskiego, którzy liczą na posadzenie winnych na ławie oskarżonych, mogą się jednak rozczarować - akt oskarżenia w sprawie nielegalnych grzebalisk w samym Śmiłowie oraz wywołania zagrożenia dla zdrowia ludzi i zwierząt może nigdy nie trafić do sądu. Dlaczego? Najpierw trzeba przesłuchać nieuchwytnego jak dotąd Stokłosę. - Aktu oskarżenia nie będzie, dopóki nie zostanie przesłuchany Henryk Stokłosa. Takich czynności nie można prowadzić zaocznie - informuje prokurator Mirosław Adamski, rzecznik prasowy Prokuratury Okręgowej w Poznaniu. Jednocześnie potwierdza, że postępowanie jest prowadzone, trwa opracowywanie zarzutów.

Pod koniec sierpnia 2005 r. w Śmiłowie na polach należących do przedsiębiorstwa Farmutil będącego własnością Henryka Stokłosy odkryto olbrzymie grzebaliska padłych zwierząt. Padlina miała najprawdopodobniej trafić do utylizacji w przedsiębiorstwie Stokłosy, na co poszukiwany listem gończym otrzymywał środki z budżetu państwa (refundacja sięga około 98 proc. kosztów utylizacji). Zamiast tego zdechłe w wyniku choroby zwierzęta zostały zakopane w pobliżu domostw i ujęć wody pitnej. Już wówczas ekolodzy i biegli badający tę sprawę alarmowali, że może to spowodować niebezpieczną dla życia i zdrowia mieszkańców epidemię. Jak się okazuje, prawdopodobnie mieli rację.
- W ciągu ostatnich lat dramatycznie wzrosła zachorowalność mieszkańców powiatu pilskiego, a zwłaszcza mieszkańców gminy Kaczory. W badaniach, którymi dysponujemy, m.in. są to ekspertyzy biegłych, które przesłaliśmy do głównego inspektora sanitarnego, wykazujemy, jak poważny jest to problem - mówi Irena Sienkiewicz, przewodnicząca ekologicznego Stowarzyszenia Przyjaciół Ziemi Nadnoteckiej. Mieszkańcy Kaczor i Śmiłowa skarżą się na problemy z oddychaniem, choroby skóry i płuc. Pod koniec listopada ubiegłego roku Prokuratura Okręgowa w Poznaniu, odpowiadając na nasze pytania, poinformowała, że na podstawie wyników kontroli stwierdzono, iż doszło do przestępstwa zanieczyszczenia środowiska naturalnego. Jak zapewniał wówczas prokurator Mirosław Adamski, decyzja na temat ewentualnego przedstawienia zarzutów konkretnym osobom miała zapaść po przesłuchaniu osób ze ścisłego kierownictwa Farmutilu. Dziś wydaje się, że były to czcze obietnice. 

Grzebalisk było więcej

Jak wynika z informacji, do jakich dotarł "Nasz Dziennik", wykryte w sierpniu 2005 r. grzebalisko padliny na polach Farmutilu to nie jedyne takie miejsce w Śmiłowie i okolicach. Jak twierdzą nasi informatorzy, padłą zwierzynę prawdopodobnie zakopywano również w Śmiłowie na tyłach przedsiębiorstwa Farmutil oraz w pobliskich Jeziorkach, na polach w okolicy Brodnej oraz w pobliżu Mościsk. Tam też, jak się dowiedzieliśmy, zakopywane miały być resztki leków hormonalnych dla zwierząt oraz szczepionek i antybiotyków. - Dysponujemy zdjęciami wykonanymi w Śmiłowie kamerą termowizyjną. Wskazują one, że padlina może być zakopana również poza terenem działki, która stała się przedmiotem prokuratorskiego śledztwa. W samych Jeziorkach znaleziono szczątki padłych cielaków. Udokumentowany mamy również zanik na tym terenie tzw. oczek wodnych. Według naszych ekspertów, tam również zakopano padlinę - mówi nasz informator. Czy rzeczywiście również na tym terenie pracownicy Stokłosy zakopywali padłe zwierzęta? Bez specjalistycznych badań trudno przesądzać, jednak dotychczasowe ustalenia w sprawie padliny, choćby grzebanej w samym Śmiłowie, uprawdopodobniają tezę, że znaczna część padłej zwierzyny, która powinna zostać zutylizowana w zakładach Stokłosy, była nielegalnie zakopywana w pobliskich polach i lasach.

- Zawiadomiliśmy już o tym głównego inspektora sanitarnego pana Andrzeja Wojtyłę, przesłaliśmy mu dane o zachorowalności mieszkańców Kaczor oraz opinię biegłego w sprawie działki - grzebaliska w Jeziorkach. Oczekujemy na zdecydowaną reakcję. Jeżeli nadal będzie się lekceważyć życie i zdrowie mieszkańców powiatu pilskiego, złożymy skargę do odpowiedniej komisji UE w Brukseli - stwierdza Irena Sienkiewicz. Mieszkańcy powiatu pilskiego nie ukrywają, że obawiają się o swoje zdrowie i życie. A ich ustalenia potwierdzają ekolodzy, którzy monitorowali sytuację w Śmiłowie i okolicy. - Takie sygnały o grzebaliskach mieliśmy już dwa lata wcześniej, ale sprawę wyciszono. Tym, co niepokoi, są udokumentowane przypadki padnięcia dzikich zwierząt. Najprawdopodobniej rozgrzebują one nielegalne grzebaliska, roznosząc truciznę po okolicy. Niepokoi marazm inspekcji sanitarnej czy służb ochrony środowiska w tym zakresie - komentuje Marek Kryda, szef Polskiej Inicjatywy Agrośrodowiskowej.

Wojciech Wybranowski

Warszawa, dnia 17.12.2001 r.

Szanowny Pan
Longin Pastusiak
Marszałek Senatu
Rzeczypospolitej Polskiej

Dot.: oświadczenia złożonego przez senatora Henryka Stokłosę na 3 posiedzeniu Senatu w dniu 16 listopada 2001 r.

W odpowiedzi na pismo Pana znak: LP/043/12/01/V z dnia 21 listopada 2001 r., uprzejmie informuję, że Inspekcja Weterynaryjna od 1999 r. rozpoczęła przeglądy zakładów utylizacyjnych, mające na celu ocenę przystosowania ich do wymagań UE.

W 1999 r. istniało w Polsce ok. 68 zakładów utylizacyjnych, 8 oddziałów utylizacyjnych przy zakładach mięsnych i 7 zakładów deklarujących przetwarzanie odpadów niskiego ryzyka - (krew, pióra). Ogółem 83 zakłady przetwarzały w Polsce odpady zwierzęce.

Obecnie liczba ta uległa zmniejszeniu do 60 podmiotów w związku z nie najlepszą kondycją finansową przedsiębiorstw, niedoborem surowca, a także wymaganiami Inspekcji Weterynaryjnej i Ochrony Środowiska.

Z punktu widzenia bezpieczeństwa kraju najważniejsze są zakłady przetwarzające odpady wysokiego (zwłoki zwierzęce) i tzw. materiały szczególnego ryzyka. W Polsce do przetwarzania takich odpadów wyznaczono 9 zakładów. Otrzymana mączka i tłuszcz muszą być spalane.

W systemie utylizacji odpadów zwierzęcych, uwzględniając zdolności przetwarzania surowca w tonach na dobę można polskie zakłady sklasyfikować w kilku grupach:

Grupa I - zakłady przetwarzające od 100-240 ton/dobę

Grupa II - zakłady przetwarzające od 50 do 100 ton

Grupa III - zakłady przetwarzające od 20-50 ton

Grupa IV - zakłady przetwarzające do 20 ton.

Do 2001 r. podstawowym surowcem były odpady poubojowe (w tym konfiskaty), które stanowiły ok. 95-97%.

W większości polskich zakładów utylizacyjnych stosuje się system "Hartmanna" lub jego modyfikację. Zasadniczymi elementami są w tym procesie destruktory (warniki). Jest to proces nieciągły odbywa się partiami. Etapem występnym jest rozdrobnienie surowca. Często nie jest to proces zmechanizowany w związku z czym wielkość cząstek przekracza wymagane 50 mm. Tak przygotowana partia surowca ładowana jest mechanicznie lub ręcznie do warnika, w którym następuje obróbka termiczna pod ciśnieniem ok. 4 atmosfer i temperaturze powyżej 1330C. Po rozgotowaniu miazgi i odparowaniu wody pozostałą masę poddaje się działaniu prasy celem oddzielenia tłuszczu (tłuszcz techniczny). Otrzymane kruchy mieli się, a mączka składowana jest luzem lub w workach. W kilku zakładach mączka i tłuszcz magazynowane są w silosach.

W małych zakładach przetwórczych zakwalifikowanych głównie do grupy IV, przetwarzających przeważnie kości czy krew stosowane są autoklawy bez mieszadeł służące do wytopu tłuszczu, destruktory i suszarki bębnowe ogrzewane spalinami z pieców koksowych. Jest to przestarzała technologia nie odpowiadająca współczesnym wymaganiom sanitarnym i nieprzyjazna środowisku.

Większość zakładów polskich nie prowadzi rejestracji temperatur i ciśnienia, a w niektórych brak jest instrumentów pomiarowych są lub nie spełniają one wymagań.

Zgodnie z § 23 rozporządzeniem Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej z dnia 23 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych wymagań weterynaryjnych przy zbieraniu, przetwarzaniu, grzebaniu lub spalaniu zwłok zwierzęcych i ich części oraz odpadów poubojowych, obowiązek automatycznej rejestracji parametrów obróbki surowca będzie musiał być bezwzględnie przestrzegany od dnia 1 stycznia 2002 r.

W większości zakładów istnieje podział na część "czystą" i "brudną". Często ma to jednak charakter "teoretyczny" i wynika jedynie z projektu budowlanego.

Stan sanitarny większości zakładów jest niezadowalający i związany jest z problemami ekonomicznymi.

Oczyszczalnię ścieków posiada ok. 50% zakładów. Jednak prawie we wszystkich oczyszczalnie nie spełniają swojej roli ze względu na błędy technologiczne lub poziom produkcji przewyższający możliwości przerobu oczyszczalni. Ścieki pochodzące z hal produkcyjnych muszą być poddane sterylizacji parą, w wielu przypadkach wymagania te nie są spełniane.

W większości zakładów brak stanowisk mycia i dezynfekcji pojazdów i pojemników. Prawie 90% zakładów utylizacyjnych w Polsce posiada kotłownie węglowe. Tylko kilka zakładów w Polsce stosuje energooszczędne urządzenia gazowe lub olejowe.

Mączka wyprodukowana w polskich zakładach utylizacyjnych zawiera ok. 42-48% białka.

Należy zaznaczyć, że w Polsce następuje poprawa jakości mączek i tłuszczu pochodzących szczególnie z dużych zakładów. O procesie finalnym decyduje w pierwszej kolejności jakość surowca. Surowiec dzięki właściwemu gromadzeniu i przechowywaniu w miejscu powstawania jest coraz lepszy, a sprawny terminowy odbiór gwarantuje, poprawę jakości produktu.

Około 98% przedsiębiorstw utylizacyjnych posiada własny tabor samochodowy. Stan techniczny pojazdów pozostawia wiele do życzenia. Tylko kilka największych zakładów posiada samochody właściwie przystosowane do przewozu odpadów.

Samochody cysterny przystosowane do przewozu krwi są w zakładach, które przerabiają krew, jest ich w skali kraju kilka i są to zakłady I grupy nie licząc zakładów małych i zakładów niskiego ryzyka. Często tego typu pojazdy do transportu krwi czy tłuszczu nie są własnością zakładów, a jedynie są wynajmowane.

W ramach przeglądu zakładów brano pod uwagę szereg elementów.

Wszystkie poddane przeglądowi zakłady utylizacyjne mają dobrą lokalizację z dala od osiedli i dróg publicznych. W żadnym z nich nie przedstawiono jednak postanowienia o lokalizacji.

Wynikać to może z tego, że większość z nich to zakłady byłego "Bakutilu" i dokument ten w związku z likwidacją przedsiębiorstwa, reformą administracyjną kraju oraz zmianami właścicieli będzie trudny do odnalezienia.

Otoczenie zewnętrzne obiektu i warunki estetyczne we wszystkich wizytowanych zakładach nie budziły zastrzeżeń, wszystkie obiekty są ogrodzone, wjazd do zakładu jest zamknięty i strzeżony.

System produkcji we wszystkich zakładach, za wyjątkiem kilku podmiotów opiera się na zmodyfikowanym systemie Hartmanna, czyli ciśnieniowej sterylizacji. Ręcznie zapisywane są parametry produkcji - ciśnienie, czas, temperatura.

W dużej części zakładów zapisywane są głównie czas rozpoczęcia procesu w książce warów, brak jest rejestracji procesu sterylizacji.

We wszystkich zakładach istnieją rezerwy produkcyjne, które wynoszą od 5% do 100%. Szczególnie duże rezerwy posiadają zakłady grupy I i II. Wszystkie zakłady posiadają własne pojemniki i kontenery zdeponowane w rzeźniach i przetwórniach.

Surowiec utylizacyjny to w zdecydowanej większości odpady rzeźniane i konfiskaty. W wyznaczonych 9 zakładach padłe zwierzęta stanowią jedynie ok. 0,05% ogółu surowca.

Biorąc pod uwagę, że zwłoki zwierzęce stanowią w krajach UE ok. 15% ogółu surowca można przypuszczać, że w Polsce występuje niekontrolowany obrót tym rodzajem odpadów najczęściej - wywożone do lasu, grzebane w przypadkowych miejscach itd. Jest to ewidentne zanieczyszczanie środowiska przyrodniczego i stanowi potencjalne zagrożenie epidemiologiczne. Wynika to z nieświadomości rolników, braku zainteresowania tym problemem władz samorządowych i wojewódzkich.

Istotnym jest uregulowanie sprawy odpłatności za utylizację zwłok zwierzęcych. Obecnie za odbiór i przetwarzanie zwłok obciążany jest rolnik. Biorąc pod uwagę stan polskiego rolnictwa każde dodatkowe obciążenie finansowe powoduje ucieczkę od problemu nawet gdyby to miało być niezgodne z przepisami i zdrowym rozsądkiem. Rozwiązaniem, które próbowały zastosować niektóre zakłady było podpisanie umów z gminami i na zasadzie opłaty ryczałtowej obsługa terenu.

Rozdział części "czystej" od "brudnej" teoretycznie istnieje w każdym zakładzie jednak w żadnym z nich ten podział nie jest jeszcze wyraźnie zaznaczony, brak jest śluz dezynfekcyjnych między częścią zakaźną i niezakaźną, nie ma również takiego podziału w części socjalnej obiektu.

Odnosząc się do zarzutów wskazanych w oświadczeniu uprzejmie informuję, że:

1. W dniach 31 października 2001 r. 7 i 8 listopada 2001 r. zostały przeprowadzone kontrole w zakładach utylizacyjnych w Długim Borku, Gołczy i Przewrotnem.

2. Inspekcje były dokonane przez przedstawiciela Głównego Lekarza Weterynarii przy współudziale wojewódzkich i powiatowych lekarzy weterynarii.

3. Podczas kontroli skoncentrowano się na sposobie przetwarzania odpadów poubojowych, a ściślej mówiąc nas stosowaniu wymaganych prawem parametrów obróbki termicznej.

4. Podczas kontroli, istotnie wykazano, iż w jednym zakładzie (Długi Borek) urządzenie do sterylizacji od 23.10.2001 r. nie gwarantuje należytej obróbki surowca.

5. Pozostałe zakłady posiadają odpowiedni sprzęt do obróbki termicznej, który w jednym przypadku był znacznie zużyty (Gołcza).

6. We wszystkich kontrolowanych zakładach prowadzone były intensywne prace modernizacyjne mające na celu uruchomienie, między innymi, nowych linii technologicznych.

7. W przypadku jednego z kontrolowanych zakładów Powiatowy Lekarz Weterynarii wydał decyzję o zakazie wprowadzenia do obrotu mączki wyprodukowanej do czasu uruchomienia nowego procesu technologicznego. Nagromadzona mączka musi być zniszczona lub przetworzona powtórnie w zakładzie gwarantującym spełnienie wymaganych prawem parametrów obróbki.

8. Ponadto wszyscy właściwi terenowo powiatowi lekarze weterynarii zostali zobligowani do powiadomienia Głównego Lekarza Weterynarii o uruchomieniu w deklarowanym przez zakłady terminie, nowych urządzeń do obróbki surowca.

9. Wszystkie trzy kontrolowane zakłady przetwarzają wyłącznie odpady zwierzęce pochodzące ze zwierząt uznanych za zdatne lub o ograniczonej przydatności do spożycia przez ludzi, a tym samym nie stanowią zagrożenia potencjalnego rozprzestrzeniania się gąbczastej encefalopatii bydła.

Wnioski:

1. Wszystkie podmioty niezależnie od formy własności i udziału kapitału muszą respektować polskie prawo. Zgodnie ze znowelizowaną ustawą weterynaryjną zakłady utylizacyjne w 2002 r. zostaną podzielone na zakłady niskiego, wysokiego i specyficznego ryzyka co pozwoli na segregację surowca i bezpieczne jego przetwarzanie.

2. Od 1 stycznia 2002 r. wchodzi w życie obowiązek rejestrowania i udokumentowania procesu sterylizacji odpadów zwierzęcych, ułatwi to prowadzenie kontroli i stanowić będzie dodatkową gwarancję bezpieczeństwa.

3. Przygotowywany jest rządowy program w zakresie utylizacji.

Główny Lekarz Weterynarii

z up. Iwona Zawinowska
Z-ca Głównego Lekarza Weterynarii

Powiat Pilski nie ma szans na agroturystyczny sukces. Bo kto chciałby na wakacjach wdychać zapach palonych zwierzęcych resztek. No ale albo przemysł albo rześkie powietrze. Senator Henryk Stokłosa postawił na przetwórstwo.

Mieszkańcy nie chcą jednak żyć w smrodzie. Sprawą zajęła się Rada Powiatu.

Smrody w dół
Senator Henryk Stokłosa zapewnia, że do końca tego roku ,,Farmutil’’ w Śmiłowie nie będzie emitować odorów. Profesor Joanna Kośmider twierdzi, że nie ma technologii, która pozwoli całkowicie zlikwidować zapachy powstające w procesie utylizacji odpadów.
W tym tygodniu nieprzyjemne zapachy były głównym tematem aż dwóch sesji. Najpierw, we wtorek, zajęli się tym zagadnieniem radni miasta; w czwartek – radni powiatu pilskiego. W obu spotkaniach brał udział senator Henryk Stokłosa. Najważniejsza informacja jaką przekazał to ta, że do końca grudnia odda do użytku nowy zakład utylizacji, a stary zostanie zmodernizowany. Zdaniem senatora, ma to wyeliminować zupełnie odory.

Goście mają głos
Zdaniem profestor Joanny Kośmider z Politechniki Poznańskiej, która była na sesji powiatowej, nie ma technologi, które pozwoliłyby zupełnie zniwelować zapachy w procesie utylizacji. Mówiła, że mogą być one ograniczone do minimum. Według jej obliczeń (jak dodawała zupełnie szacunkowych) nieprzyjemne zapachy z nowego zakładu utylizacji będą odczuwalne przynajmniej w odległości 400 metrów od zakładu i na przykład normę holenderską (bardzo rygorystyczną) będą przekraczały od sześciu do dziesięciu razy.

Profesor Kośmider skrytykowała raport oddziaływania na środowisko nowo powstającego zakładu. Mówiła, że nie powinien on (choć mógł, bo w Polsce wciąż nie ma norm odorowych) zupełnie pomijać problemu nieprzyjemnych zapachów.

Drugi specjalista dr Zbigniew Hałat, redaktor czasopisma ZAGROŻENIA ZDROWIA W POLSCE wygłosił wykład na temat szkodliwości wyziewów towarzyszących różnym produkcjom. Stwierdził także, że nikt nie zbadał czy zapachy z Farmutilu są szkodliwe dla zdrowia.
– Bez naukowej analizy niemożliwa jest obiektywna ocena.

Radny pod wrażeniem
Senator Henryk Stokłosa zaprosił radnych powiatowych na wycieczkę do Śmiłowa. Z zaproszenia skorzystał jedynie Roman Mrotek.
–Montowany jest tam sprzęt najnowszej generacji wart od 60 do 100 milionów złotych. Myślę, że senator spełni to, co obiecał – mówił na sesji.

Dr Hałat zgasił nieco optymizm radnego. Stwierdził, że ładne urządzenia, nie muszą wcale zniwelować nieprzyjemny zapach. Do takiej oceny potrzebni są specjaliści.

Opozycja na balkonie
Dyskusja była czasami emocjonalne. Mieszkańcy powiatu zgromadzeni na balkonie sali obrad gwizdali i tupali, gdy przemawiał Henryk Stokłosa, ale ich protesty były dość spokojne. Wszyscy, również prezes Stowarzyszenie Przyjaciół Ziemi Nadnoteckiej Irena Sienkiewicz twierdziła, że nie jest przeciwko senatorowi, po prostu domaga się zniwelowania nieprzyjemnych zapachów. Również wypowiedź senatora Henryka Stokłosy była bardziej (niż zwykle) stonowana. Powiedział, że ma nadzieję, że pilska dyskusja rozprzestrzeni się na cały kraj.

,,Ziemniaczanka” też inwestuje
Wszyscy zebrani na sesji zdawali sobie sprawę z tego, że ,,Farmutil’’ to nie jedyny zakład emitujący odory. Przedstawiciel pilskiej ,,ziemniaczanki” również wziął udział w dyskusji. Stwierdził, że jego firma też pracuje nad ograniczeniem nieprzyjemnych zapachów. Już w przyszłym roku pilanie powinni to odczuć – będzie śmierdziało, ale o 50 procent mniej.

Dwa apele
Sesja powiatowa zakończyła się przygotowaniem dwóch apeli. Jeden adresowany jest do ministra środowiska i radni domagają się w nim, aby przyspieszył prace nad wydaniem rozporządzenia, określajacego normy odorowe.
Drugi skierowany jest do służb sanitarnych, weterynaryjnych i ochrony środowiska o prowadzenie bardziej zintensyfikowanych badań, które umożliwią wyłapanie każdej nieprawidłowości.

Marek Duraj
Dyrektor pilskiego oddziału WIOŚ
– Choć wiele osób krytykuje budowę zakładu w Śmiłowie, to jednak muszę przypomnmieć, że jest ona prowadzona zgodnie z prawem – ma wszystkie pozwolenia. Takie zakłady muszą istnieć, ale pod szczególnym nadzorem społecznym i instytucji.

BOŻ 

Stężenie dozwolone   t a l u   w wodzie do picia określone przez władze:
- Stanów Zjednoczonych
- Unii Europejskiej
- Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej
- Rzeczpospolitej Polskiej

Ustalenia Amerykańskiej Agencji Ochrony Środowiska (EPA) w sprawie zagrożeń zdrowia osób przez stosunkowo krótki czas pijących wodę zawierającą  t a l  w stężeniach powyżej dozwolonego  i osób  dłużej w swoim życiu korzystających z wody zawierającej   t a l  w stężeniach powyżej dozwolonego