Sytuacja na towarów spożywczych zwierzęcego pochodzenia wskazuje na coraz większe znaczenie konkurencji międzynarodowej, która przejawia się m.in. rosnącymi wymaganiami jakościowymi konsumentów. Żądają oni, żeby produkty były smaczne, tanie i zdrowe, żeby producent gwarantował, że oferowany produkt jest bezpieczny z punktu widzenia zdrowotnego i zgodny z odpowiednimi przepisami prawa żywnościowego. Czy nasz konsument różni się czymkolwiek w zakresie tych wymagań?

Obroty żywnością wymagają jasnych, klarownych regulacji, aby zapewnić niezakłócony przepływ łatwo psujących się towarów, uniknąć strat, zafałszowań oraz wyeliminować nierzetelne praktyki handlowe. Harmonizacja podstawowych przepisów prawa żywnościowego oraz działań służb kontrolnych staje się koniecznością. Ogromne znaczenie dla jakości zdrowotnej żywności mają nie tylko akty normatywne związane z wymaganiami, ale także z nadzorem.
Podpisane przez Polskę Układu stowarzyszeniowego ze Wspólnotą Europejską wymaga realizacji przyjętej zasady docelowej harmonizacji polskich przepisów z przepisami, obowiązującymi w Unii Europejskiej, w tym harmonizacji norm jakościowych, procedur badań, certyfikacji i kontroli.

Zgodnie z tym podejściem największy nacisk musi zostać położony na odpowiedzialność producentów za jakość oferowanych wyrobów. Za priorytet należy uznać zapoznanie się producentów z zasadami dobrej praktyki wytwarzania, normami ISO 9000, zasadami HACCP.

W marcu 1999 roku Inspekcja Weterynaryjna w ramach skoordynowanego planu rozpoczęła gromadzenie danych statystycznych w zakresie prowadzonego nadzoru. Zostały one przedstawione w Brukseli w ramach spotkań screeningowych. Listy zakładów przygotowywane były w okresie prowadzonej reformy administracyjnej kraju jak i intensywnych działań w zakresie wprowadzania szczegółowych przepisów wykonawczych do Ustawy z 24 kwietnia 1997 roku „o zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt, badaniu zwierząt rzeźnych i mięsa oraz o inspekcji weterynaryjnej” Działania kontrolne Inspekcji Weterynaryjnej polegały przede wszystkim na dokonaniu jednolitego w skali kraju rozpoznania, analizy stanu strukturalno-sanitarnego wszystkich krajowych rzeźni ubijających świnie, bydło, konie, owce i drób oraz zakładów rozbioru, przetwórstwa mięsnego ze zwróceniem szczegółowej uwagi na:
a. sporządzenie rejestru zakładów ubojowych zwierząt rzeźnych, zakładów rozbioru , zakładów przetwórstwa mięsa, ryb, mleka funkcjonujących na terenie kraju,
b. ustalenie tygodniowych potencjałów produkcyjnych tych zakładów,
c. dokonanie oceny zakładu w zakresie zgodności jego funkcjonowania w świetle obowiązującego prawa w kraju.
d. oszacowanie (wspólnie z właścicielami) i zakwalifikowanie zakładów w świetle ustawodawstwa UE.

Wyżej wymienione polskie ustawodawstwo w przedmiotowym zakresie musi być zgodne z obowiązującymi przepisami w Unii Europejskiej.

Analiza Dyrektyw Rady odnośnie problematyki zdrowia zwierząt i zdrowia publicznego w związku z produkcją i wprowadzaniem na rynek żywności pochodzenia zwierzęcego pozwala przyjąć iż przepisy dotyczące ochrony zdrowia zawarte w nich działają w chwili obecnej w oparciu o następujące zasady:

•  wdrażanie, jako wspólnej podstawy dla całego przemysłu spożywczego, ogólnych wymogów dotyczących higieny artykułów spożywczych;
• definicji szczegółowych wymogów odnośnie higieny dla każdego towaru lub grupy towarów (np. mięso, mleko, produkty rybne, etc.);
• zobowiązanie rolników do zapewnienie wysokiego poziomu higieny w gospodarstwie celem ochrony zdrowia publicznego;
• zobowiązanie producentów żywności do opracowania własnych procedur kontrolnych w oparciu o system HACCP w celu zapewnienia wysokiego poziomu ochrony zdrowia;
• zaostrzenie przepisów odnośnie higieny przed i podczas uboju w celu zmniejszenia ryzyka zakażenia mięsa i uzyskania dobrego surowca wyjściowego;
• utrzymanie ważnych kryteriów ochrony zdrowia takich jak wymogi dotyczące temperatur przechowywania i transportu produktów do ostatecznego (bezpośredniego) konsumenta;
• zobowiązanie właściwych organów do opracowania procedur inspekcji i audytu w celu zapewnienia przestrzegania przez producentów i przetwórców żywności zasad higieny oraz w celu stosowania sankcji tam, gdzie zasady te nie są przestrzegane lub w przypadku wykrycia nadużyć;
• stworzenie jednolitych procedur nadzoru i audytu w celu zapewnienia
• wdrażania przepisów sanitarno weterynaryjnych w jednakowy sposób
• oraz aby upewnić się, że żywność importowana z krajów trzecich nie
• zagrażała zdrowiu konsumenta;
• baczne obserwowanie osiągnięć naukowych w dziedzinie zabezpieczania żywności w celu zapewnienia niezwłocznego dostosowania do nich przepisów odnośnie produkcji, przechowywania i transportu żywności, w razie zaistnienia takiej potrzeby.

20 stycznia 1999 roku Minister Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej wydał rozporządzenia:
1. w sprawie szczegółowych warunków weterynaryjnych wymaganych przy uboju zwierząt rzeźnych oraz przy rozbiorze i składowaniu mięsa (Dz.U. Nr 10 poz. 90);
2. w sprawie szczegółowych warunków weterynaryjnych wymaganych przy przetwórstwie mięsa i składowaniu przetworów mięsnych (Dz.U. Nr 10 poz. 91)

Przepisy te szczegółowo określają warunki sanitarne i strukturalno-techniczne wymagane przy prowadzeniu działalności związanej z ubojem zwierząt rzeźnych czy przetwórstwem mięsa i są one kompatybilne z Dyrektywami Unii Europejskiej 64/433 (mięso czerwone), 71/118 ( mięso drobiowe), 77/99 (przetwórstwo mięsa), 94/65 (mięso mielone). Przygotowywane są kolejne poprawki do właściwych rozporządzeń celem doprowadzenia ich do pełnej zgodności z przepisami UE co jest rezultatem prowadzonych działań przedakcesyjnych. Najważniejsze zmiany które będą wprowadzone dotyczą małych zakładów, najczęściej rzemieślniczych, rodzinnych których znaczna część znajduje się na terytorium naszego kraju.

Istnieje ogólne przekonanie, że małe jednostki produkcyjne nie zawsze muszą przestrzegać wszystkich przepisów oraz, że mogą one produkować żywność bezpieczną dla zdrowia zgodnie ze specjalnymi zasadami przyjętymi dla produkcji tego typu. Stąd też, wprowadzone przepisy jak i propozycje zmian zawierają, tam gdzie jest taka potrzeba, odrębne przepisy dla infrastruktury takich małych zakładów. Przepisy te zawierają, podobnie jak w przypadku obowiązujących Dyrektyw, limity produkcyjne, w ramach których niewielkie zakłady mogą prowadzić swoją działalność w oparciu o takie odrębne przepisy. W żadnym wypadku jednak, nie zezwala się na omijanie przepisów odnośnie higieny produkcji żywności.

Nie bez znaczenia jest tutaj przytoczenie zapisu Decyzji Komisji 94/383/EC która zawiera informację iż Organ Nadzoru w przypadku prowadzenia działalności związanej z przetwórstwem mięsa ( Dyrektywa 77/99/EEC) może zezwolić zakładom o tzw. nieprzemysłowej linii produkcyjnej na pewne odstępstwa strukturalne ( nie higieniczne) i produkcję przetworów mięsnych w ilościach nie większych niż 7.5 tony na tydzień. Kompetentny organ nadzoru określa tu zarówno przyznaną produkcję jak i ściśle kontroluje dystrybucję tego produktu na rynku lokalnym ( teren województwa, kraju). Te informacje zostały przekazane Wojewódzkim Lekarzom Weterynarii i zostały one wykorzystane w prowadzonej analizie na szczeblu województw i kraju. Również Dyrektywa 64/433/EEC oraz nasze rozporządzenie wyróżnia rzeźnie o małej zdolności ubojowej tzn. takie, w których odbywa się ubój w ściśle limitowanych ilościach. Ta sama Dyrektywa wyróżnia zakład rozbioru mięsa czerwonego o małej wydajności gdzie ilość mięsa poddanego rozbiorowi nie może przekraczać 5 ton na tydzień. W przypadku mięsa drobiowego dyrektywa 71/118/EEC wyznacza limit mięsa poddanemu rozbiorowi na 3 tony na tydzień. Limit rzeźni drobiu jest zgodny z naszym rozporządzeniem i wynosi 150000 sztuk ubijanych ptaków na rok. Wszystkie wyżej wymienione ograniczenia wiążą się jednak z dodatkowymi wymogami związanymi z właściwą procedurą postępowania z ubocznymi artykułów uboju, utylizacją materiałów wysokiego ryzyka, ochroną środowiska czy znakowaniem produktu opuszczającego zakład o tzw. małej zdolności produkcyjnej.

Biorąc pod uwagę fakt, że produkty te są wytwarzane i wprowadzane na rynek zgodnie ze wszystkimi wymogami przepisów odnośnie higieny żywności, nie ma powodu, aby ograniczać handel nimi prowadzony na rynkach lokalnych. Planowane są prace legislacyjne w zakresie określenia pojęcia rynku lokalnego oraz innych wymienionych wyżej szczegółowych przepisów.
Ponadto, ostatnia dekada przyniosła również zmiany rynku produktów spożywczych. Produkty spożywcze i handel nimi przybrały bardziej międzynarodowy charakter, zaś każdy kraj obecnie chce handlować żywnością z niemal z każdym zakątkiem świata. Wraz ze zmianami rynku produktów spożywczych pojawiły się nowe troski o bezpieczeństwo tychże dla zdrowia konsumenta; potencjalne zagrożenia takie jak czynniki chorób od zwierzęcych oraz pozostałości lekarstw lub innych skażeń mogą wędrować wraz z produktami spożywczymi i stanowić nowe wyzwania w zakresie stworzenia stosownych systemów prawnych zabezpieczających zdrowie ludzkie. Kwestię tę poruszają porozumienia międzynarodowe i zobowiązania, a także wzmożona działalność organizacji międzynarodowych takich jak Codex Alimentarius czy International Office of Epizootics (Międzynarodowe Biuro ds. Epizoocji), które opracowały zalecenia i wskazówki odnośnie norm w międzynarodowym handlu zwierzętami i produktami pochodzenia zwierzęcego. Wiąże się to z przedłożeniem gwarancji przez Inspekcję Weterynaryjną, szczególnie w okresie negocjacji z Unią Europejską, iż standardy sanitarno weterynaryjne odpowiadają międzynarodowym przepisom w tym zakresie.

Kolejną ważną sprawą jest zmiana podejścia do samokontroli jakości zdrowotnej produktu za którą odpowiedzialny jest producent. Wprowadzany własny system kontroli musi być na tyle elastyczny by mógł uwzględniać różne okoliczności jakie mogą zdarzyć się w praktyce. W tym kontekście program kontroli własnych opracowany zgodnie z HACCP powinien uwzględniać parametry takie jak rozmiar gospodarstwa (zakładu produkcyjnego), produkty i procesy przetwórcze, stosowane surowce, etc.

Podczas realizacji HACCP osoby działające w imieniu producenta, odpowiedzialne za realizację tego programu powinny zdawać sobie sprawę ze spoczywającego na nich obowiązku. Będą one musiały opracować odrębny program kontroli dla każdego zakładu produkcyjnego. Należy w nim określić wszystkie potencjalne zagrożenia oraz stworzyć właściwe dla takiego zagrożenia procedury jego kontroli. W przypadku wykrycia podczas kontroli jakichkolwiek problemów należy podjąć stosowne działania naprawcze. Konieczna jest regularna aktualizacja systemu. Właściwe stosowanie systemu umożliwi skuteczniejsza ochronę zdrowia konsumenta.

Wdrożenie programów kontroli własnych jest już zapewnione w niektórych branżach przemysłu spożywczego. W innych, niestety, zasady kontroli własnych są czymś zupełnie nowym. W szczególności wprowadzenie tego programu może wiązać się z dużymi problemami w małych zakładach produkcyjnych. Jest to proces dynamiczny związany z ciągłym i systematycznym weryfikowaniem stosowanych procedur.

Rolą Inspekcji Weterynaryjnej jest nadzorowanie prawidłowego wdrażania przepisów odnośnie higieny żywności poprzez prowadzenie kontroli urzędowych. Częstotliwość takich kontroli zależy od ogólnej sytuacji oraz potencjalnych wypadków. Zadanie to wymaga od organów kontrolujących pewnej elastyczności. Muszą one być w stanie w razie potrzeby szybko zwiększyć liczbę kontroli jeśli, na przykład, wystąpi zagrożenie dla zdrowia lub w przypadku podejrzenia lub dowodów na nieprzestrzeganie obowiązujących przepisów. Oprócz konieczności stosowania kontroli urzędowych w wielu przypadkach wdrożono szczegółowe techniki prowadzenia takich kontroli, które obejmować mogą pobieranie próbek żywności lub prowadzenie audytu realizowanych programów kontroli własnych.

Należy podkreślić że przedmiotem urzędowych kontroli muszą być wszystkie aspekty realizacji przepisów odnośnie higieny żywności w całym łańcuchu produkcyjnym. W przypadku wykrycia naruszenia ww. przepisów lub nadużyć, muszą zostać zastosowane określone sankcje karno administracyjne. Prowadzone postępowanie kontrolne w przypadku stwierdzenia braku woli ze strony podmiotu prowadzącego przedmiotową działalność do przedstawienia rzetelnego i szybkiego programu naprawczego dostosowującego zakład do obowiązujących przepisów sanitarno weterynaryjnych lub stwierdzeniu przez organ nadzoru fizycznej niemożności ich wypełnienia ze względu na istniejące problemy strukturalne i sanitarne musi być zakończone decyzją administracyjną z wstrzymaniem produkcji włącznie.

Przedmiotowe Rozporządzenia Ministra właściwego do spraw Rolnictwa zwiększają wymagania sanitarne i strukturalne w zakładach. W wielu przypadkach przewidziano jednak okresy dostosowawcze na część przepisów (do dnia 1 stycznia 2003 roku) w stosunku do zakładów, w których w dniu wejścia w życie rozporządzenia prowadzono działalność produkcyjną i zawarte są one w przepisach końcowych. Przeprowadzane kontrole przez Inspekcję Weterynaryjną wskazywały na istniejące nieprawidłowości występujące w świetle obowiązującego prawa jak również miały na celu poinformowanie właścicieli zakładów o przepisach unijnych w tym zakresie.

Działania Inspekcji Weterynaryjnej były kilkakrotnie omawiane z przedstawicielami Stowarzyszenia Rzeźników i Wędliniarzy Rzeczpospolitej Polskiej jak i Polskim Związkiem Producentów, Eksporterów i Importerów Mięsa. Z rozmów tych wynika jednoznacznie, iż podniesienie wymogów sanitarno weterynaryjnych, dostosowanie ich do wymogów Unii Europejskiej i ujednolicenie ich egzekwowania w skali całego kraju jest zrozumiałe jako konieczny i niezbędny element restrukturyzacji branży przetwórstwa mięsa w Polsce.

Postępowanie Inspekcji Weterynaryjnej wobec zakładów wytwarzających żywność pochodzenia zwierzęcego determinuje duża liczba podmiotów (ponad 5000) zajmujących się wytwarzaniem żywności zwierzęcego pochodzenia. Nie należy tu również zapominać o nadzorze nad środkami żywienia zwierząt jako zasadniczego elementu w systemie kompleksowego nadzoru. Dodatkowo pod nadzorem Inspekcji Sanitarnej znajduje się około 1000 zakładów tzw. garmażerek.
Od października 1999 roku rozpoczęto seminaryjny model prezentacji na szczeblu województwa. Tematyka tych seminariów została wzbogacona o zagadnienia programu SAPARD (program rozwoju obszarów wiejskich), stwarzając możliwość wykorzystania finansowych środków unijnych w celu przekształceń dostosowujących je do wymagań UE. W takiej formie jest to prezentowane na spotkaniach organizowanych przez Inspekcję Weterynaryjną ze praktycznie 100 % udziałem przedstawicieli nadzorowanych zakładów. Dodatkowo w ramach programu PHARE 1998 w bieżącym roku zostanie przeszkolonych pięciuset lekarzy, pracowników Inspekcji Weterynaryjnej w zakresie legislacji UE.

Opracowano metodykę postępowania weterynaryjnego w nadzorze nad żywnością. Zostanie ona wydana w formie podręcznika dla potrzeb urzędowych lekarzy weterynarii. Zawiera ona wskazówki pomocne przy zatwierdzaniu zakładów przetwórstwa spożywczego, ze szczególnym uwzględnieniem zakładów mięsnych. Zawarte są w niej wymagania konieczne do spełnienia warunków weterynaryjnych określonych przez prawo unijne. Rozpowszechnione już ujednolicone protokoły kontrone ograniczają możliwość wydania subiektywnej oceny przez kontrolującego inspektora.

Działanie to jest jednym z elementów skoordynowanego programu Inspekcji Weterynaryjnej, który ma na celu ujednolicenie postępowania w skali całego kraju.

Naszym dążeniem jest, aby polska żywność była utożsamiana z żywnością dobrą i bezpieczną. Jestem przekonany, że wprowadzane w Polske regulacje prawne pozwolą osiągnąć ten cel.

Stowarzyszenie Ochrony Zdrowia Konsumentów zwalcza trzy główne przyczyny strat zdrowotnych,  jakie ponoszą polscy konsumenci. Są to:
1. paraliż legislacyjny trwający z małymi wyjątkami do przełomu lat 1999/2000
2. brak świadomej  samoobrony konsumentów opartej o rzetelną wiedzę  o zagrożeniach zdrowia w Polsce
3. korupcja, w tym podatność służb nadzoru i kontroli na naciski z różnych stron

Już w tym roku zaczną obowiązywać rewolucyjne regulacje prawne o wielkim znaczeniu dla ochrony zdrowia konsumenta, niosące wszakże szereg trudności interpretacyjnych, zwłaszcza wtedy, kiedy pojawi się wątpliwość czy sporne zagrożenie jest  rzeczywiste, domniemane czy też urojone.

Konsekwencje nietrafnej kwalifikacji zagrożenia mogą prowadzić do

• bezczynności bądź zbędnego zaangażowania publicznych służb nadzoru i kontroli
• zrujnowania uczciwego przedsiębiorcy bądź bezkarności przestępcy
• niezaspokojenia słusznych roszczeń poszkodowanego konsumenta bądź premiowania sprytnego oszustwa

• nie stwarza żadnego zagrożenia dla konsumentów lub
• stwarza znikome zagrożenie uwzględniające wysoki poziom wymagań dotyczących ochrony bezpieczeństwa, życia i zdrowia ludzkiego

• w przepisach z zakresu kontroli technicznej, sanitarnej lub ochrony środowiska, a przy ich braku
• w Polskich Normach stosowanych dobrowolnie,

•  innych właściwych specyfikacji technicznych,
• zasad dobrej praktyki zawodowej,
• odwołania się do

- stanu wiedzy i techniki lub
- uzasadnionych oczekiwań konsumentów co do bezpieczeństwa danego produktu.

1 lipca 2000r. wchodzi w życie Ustawa z dnia 2 marca 2000 r. o ochronie niektórych praw konsumentów oraz o odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny. Wprowadza ona zmiany do Kodeksu cywilnego w brzmieniu następującym: kto wytwarza w zakresie swojej działalności gospodarczej  (producent) produkt niebezpieczny, odpowiada za szkodę wyrządzoną komukolwiek przez ten produkt. Niebezpieczny jest produkt nie zapewniający bezpieczeństwa, jakiego można oczekiwać, uwzględniając normalne użycie produktu.

O tym, czy produkt jest bezpieczny, decydują okoliczności z chwili wprowadzenia go do obrotu, a zwłaszcza sposób zaprezentowania go na rynku oraz podane konsumentowi informacje o właściwościach produktu.  Producent odpowiada także wtedy,

• gdy właściwości niebezpieczne  produktu ujawniły się po wprowadzeniu go do obrotu, gdy wynikały one  z przyczyny tkwiącej poprzednio w produkcie, a także wtedy
• gdy można było przewidzieć niebezpieczne właściwości produktu, uwzględniając stan nauki  i techniki w chwili wprowadzenia  produktu do obrotu, albo
• gdy właściwości te wynikały z naruszenia przepisów prawa.

• wytwórca materiału, surowca albo części składowej produktu, chyba że wyłączną przyczyną szkody była  wadliwa konstrukcja produktu lub wskazówki producenta
• kto podaje się za producenta przez umieszczenie na produkcie swojej nazwy, znaku towarowego lub innego oznaczenia odróżniającego
• kto wprowadza do obrotu krajowego w zakresie swojej działalności gospodarczej (importer) produkt pochodzenia zagranicznego.

Zgodnie  prawem Unii Europejskiej wyżej wymienione osoby są bezwarunkowo odpowiedzialne za szkodę wynikłą z wady produktu. Konsument, który poniósł szkodę, nie ma obowiązku przedstawienia dowodu, że produkt jest wadliwy, lecz jedynie udokumentować wystąpienie szkody. To osoby odpowiedzialne muszą udowodnić, że ich produkt jest bezpieczny. Odwoływanie się do stanu nauki, wiedzy, techniki, oczekiwań konsumentów oraz spełniania wymogów prawa podkreśla praktyczną wartość podziału zagrożeń zdrowia konsumenta na rzeczywiste, domniemane i urojone oraz jakości pracy publicznych służb nadzoru i kontroli na rzecz ochrony zdrowia konsumenta.

Podczas pierwszej konferencji Stowarzyszenia w 1998r. polskie autorytety naukowe o najwyższych kompetencjach wypowiedziały się  w sprawie rzeczywistych, domniemanych i urojonych zagrożeń zdrowia konsumenta w Polsce. Celem tego spotkania była promocja ochrony zdrowia konsumenta w oparciu o aktualny stan wiedzy naukowej oraz przeciwdziałanie nadużyciom reklamy, public relations i lobbingu.

Podczas drugiej konferencji Stowarzyszenia w 1999r. reprezentanci instytucji naukowych, przedstawiciele władz i organizacji przemysłowych poinformowali opinię publiczną o swoim wkładzie w nowocześnie rozumianą ochronę zdrowia, uwzględniającą zarówno odpowiedzialność władzy ustawodawczej i wykonawczej za bezpieczeństwo zdrowotne obywateli, ale też uznającą wolny rynek za dobre forum promocji zdrowia. Ponieważ najmniej anonimowe i najłatwiej dostępne ocenie konsumentów jest wytwarzanie produktów markowych, podkreślono, że celem Stowarzyszenia jest sukces marki gwarantującej konsumentowi właściwą jakość zdrowotną kosztem tej marki, która nie sprosta wymogom precyzyjnej i obiektywnej kontroli.

Obecna konferencja Stowarzyszenia powinna nadać nowy kierunek działalności publicznych służb nadzoru    i kontroli na rzecz ochrony zdrowia konsumenta. Kierunek ten musi stanowić wypadkową rozlicznych, w różne strony rozchodzących się wektorów, nieraz znoszących się wzajemnie. Należy tu uwzględnić, że:

• dostępność profesjonalnej ekspertyzy  w zakresie bezpieczeństwa produktów jest w naszym kraju ograniczona przede wszystkim do instytutów naukowych stanowiących zaplecze opiniodawcze Głównych Inspektorów. Stąd starania Stowarzyszenia Ochrony Zdrowia Konsumentów  o utrzymanie autorytetu tych instytutów, tak aby kolejna dziedzina bezpieczeństwa narodowego nie przeszła w zarząd grup interesów i firm reklamowych odwołujących się do rzekomo aktualnego stanu nauki, techniki i oczekiwań konsumentów.
• regulacje prawne winny jednolicie chronić zdrowie konsumenta na całym terytorium RP. Pojawienie się na mapie naszego kraju białej plamy niewiedzy lub szarej -  niepewności, nie znajduje uzasadnienia. Plama wielkości powiatu, a tym bardziej województwa, to porażka całej Rzeczypospolitej.

Jakość wody przeznaczonej do spożycia – pitnej wodociągowej, studziennej, wód opakowanych (butelkowanych) i wody jako surowca dla przemysłu spożywczego jest zagadnieniem niezwykle istotnym zważywszy, że :

• Ciało człowieka w zależności od wieku i płci od 45 do 60% składa się z wody,
• Utrzymanie zerowego bilansu wody w organizmie jest warunkiem życia dorosłego człowieka,
• Woda jest składnikiem produktów spożywczych od 0,1 do 99%,
• Woda jest jednym z najważniejszych surowców w takich branżach przemysłu spożywczego jak: przemysł piwowarski, napojów bezalkoholowych, mleczarski, spirytusowy, owocowo-warzywny i mięsny.

Wymagania dla wody pitnej dotyczące dopuszczalnych stężeń substancji szkodliwych dla zdrowia różnią się w Unii Europejskiej i w Polsce. I tak np. dopuszczalne stężenie dla ołowiu wynosi w UE 10 mikrog/l, a w Polsce 50 mikrog/l, dla arsenu w UE 10 mikrog/l, w Polsce 50 mikrog/l, dla benzo-alfa-pirenu w UE 0,01 mikrog/l, w Polsce 0,015 mikrog/l, dla chlorku winylu w UE 0,5 mikrog/l, w Polsce nienormowane i dla akryloamidu w UE 0,1 mikrog/l a w Polsce nienormowane.

W zakresie produkcji wód opakowanych w opakowaniach jednostkowych (butelki szklane i z tworzyw sztucznych, opakowania kartonowe typu Tetra Pak i pokrewnych, opakowania typu bag-in-box) Projekt Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 20 stycznia 2000 roku różni się w pewnych istotnych dla konsumenta szczegółach od obowiązującego Rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 8 lipca 1997 roku. Najważniejsze z nich to:

• W § 5 Projektu nie ma punktu 4 z obecnie obowiązującego Rozporządzenia, który mówi: „woda podziemna do produkcji naturalnej wody mineralnej, mineralnej wody mieszanej, naturalnej wody źródlanej i wody stołowej powinna być doprowadzana z ujęcia do rozlewni rurociągiem. Niedopuszczalny jest transport wody do rozlewni w jakichkolwiek pojemnikach i cysternach”.

Zamiast tego do punktu 3, który brzmi: „system  wydobywania wody podziemnej ze złoża i doprowadzania do rozlewni powinien zapewniać zachowanie jej naturalnych właściwości” dodano klauzulę: „i wykluczać możliwość zanieczyszczenia”.
• W § 6 punkt 2 Projektu ograniczono możliwość stosowania promieniowania UV do naturalnej wody źródlanej i wody stołowej. W obowiązującym Rozporządzeniu nie wyróżnia się typu wody dla jakiego dozwolone jest stosowanie promieniowania UV. Oznacza to, że zgodnie z Projektem naturalna woda mineralna nie będzie mogła być poddawana temu zabiegowi.
• W § 7 punkt 3 Projektu produkcja naprzemienna z napojami nie wymaga już pozytywnej opinii Państwowego Zakładu Higieny.

Jednym z poważniejszych zagrożeń zdrowia konsumentów w naszym kraju są mikrobiologiczne zanieczyszczenia żywności. Wśród nich szczególne miejsce zajmują skażenia żywności pałeczkami Salmonella, tak ze względu na częstość występowania jak i bezpośrednie skutki zdrowotne. Objawy zatruć pokarmowych wywołanych przez te bakterie występują w kilkanaście do kilkudziesięciu godzin od spożycia pokarmu, zależnie od intensywności zanieczyszczenia go pałeczkami Salmonella i indywidualnej wrażliwości organizmu człowieka. Przebieg zatrucia może być szczególnie ciężki u osób starszych i małych dzieci i na tyle burzliwy, że w około 50% przypadków wymaga leczenia szpitalnego.

Głównym rezerwuarem pałeczek Salmonella są zwierzęta hodowlane (drób, bydło), ptaki dziko żyjące oraz zewnętrzne środowisko człowieka – ścieki, osady ściekowe używane do rekultywacji gleby, wody powierzchniowe a także coraz częściej człowiek – siewca tych zarazków po przebytym zatruciu pokarmowym oraz osoby, które przebyły zakażenie bezobjawowo.
 Zapadalność na salmonelozę w Polsce (liczba zachorowań na 100 000 mieszkańców) wynosiła w 1999r. około 60 i była blisko trzy razy niższa od stwierdzonej w 1988r.  Od 1991r. odnotowano spadek liczby zgłaszanych zachorowań wywołanych przez pałeczki Salmonella (Ryc.1.) Pomimo tego zapadalność na salmonelozę  w naszym kraju nadal jest znacznie wyższa niż w większości krajów Europy Zachodniej i Północnej oraz czterokrotnie  wyższa niż była w USA w 1998 roku.

Stan zapadalności na salmonelozę w kraju w latach 1988-1999, przedstawiony na rycinie 1, odbiega jednak od rzeczywistości. Występujące sporadycznie i lekko przebiegające zatrucia pokarmowe często nie są zgłaszane. Z reguły zgłoszeniami są obejmowane zbiorowe zatrucia pokarmowe określane jako ognisko, liczące cztery i więcej zachorowań, które pojawiły się w tym samym czasie i ich wystąpienie można wiązać ze spożyciem tego samego pokarmu. Ogniska zatruć pokarmowych są obiektem zainteresowania epidemiologów i laboratoryjnych pracowników stacji sanitarno-epidemiologicznych. Zapewnia to zazwyczaj zgłoszenie tych zachorowań oraz obliguje do przeprowadzenia badań bakteriologicznych nie tylko u osób chorych i ozdrowieńców ale także zdrowych osób z ich otoczenia.

Ostatnio, a szczególnie w 1999 roku, utrudniony dostęp chorych do lekarzy pierwszego kontaktu jak i znaczne ograniczenie korzystania z badań laboratoryjnych, w tym badań bakteriologicznych nieodzownych dla ustalenia etiologicznego czynnika zatrucia pokarmowego, w praktyce wyeliminowały z rejestru zachorowań przypadki salmonelozy o lżejszym przebiegu choroby. Również w znacznej części przypadków sporadycznych zachorowań leczonych w szpitalach badania bakteriologiczne, ze względów ekonomicznych, nie są wykonywane a tym samym chorzy  tacy mogą być objęci jedynie rejestrem przypadków zatruć pokarmowych o nieustalonej etiologii.

Jak wynika z ryciny 2 odsetek chorych zgłoszonych jako przypadki salmonelozy z rozpoznaniem potwierdzonym wynikiem badania bakteriologicznego przeprowadzonego w laboratoriach stacji sanitarno-epidemiologicznych poczynając od 1996 roku ulegał zmniejszeniu, podczas gdy wyniki badań diagnostycznych przeprowadzonych w SSE u chorych podejrzanych o salmonelozę świadczą o tym, że badaniami obejmuje się głównie osoby z większych ognisk zatruć pokarmowych (Ryc.3).
 Niepokojące jest również narastanie w 1999 r. siewstwa pałeczek Salmonella przez ozdrowieńców po salmonelozie (Ryc.4) jak i  przez zdrowe osoby pozostające w styczności z chorymi i ozdrowieńcami (Ryc.5) Blisko 30% ozdrowieńców po salmonelozie i ponad 6% zdrowych osób pozostających z nimi w styczności wydala z kałem pałeczki Salmonella. Ponad 1% dzieci bez biegunki, jednorazowo badanych na siewstwo pałeczek Salmonella przy przyjmowaniu do szpitali bądź żłobków, wydala te bakterie (Ryc.6). Spośród zdrowych, dorosłych osób podlegających sanitarnemu nadzorowi ze względu na charakter wykonywanej pracy 6 na 1000  badanych wydala pałeczki Salmonella (Ryc.7).

Dane te wskazują, że człowiek staje się coraz częściej wtórnym rezerwuarem pałeczek Salmonella, co zwiększa prawdopodobieństwo narastania liczby sporadycznych przypadków zatruć pokarmowych nie obejmowanych zgłoszeniami w istniejących warunkach dostępności do lekarza i badań bakteriologicznych. Taki stan może sprzyjać nieuprawnionej, optymistycznej ocenie epidemiologicznej sytuacji salmonelozy w Polsce.

Przerwanie tego kręgu krążenia pałeczek Salmonella, jak i innych patogenów przewodu pokarmowego, w układzie: skażona pasza dla zwierząt-zwierzęta hodowlane-żywność-człowiek-ścieki-gleba i wody powierzchniowe będzie bardzo trudne bez zsynchronizowanego, efektywnego działania nadzoru weterynaryjnego, inspekcji sanitarnej i inspekcji ochrony środowiska oraz propagowania w społeczeństwie zachowań prozdrowotnych.

Prawo do bezpieczeństwa jest jednym z podstawowych praw konsumentów. Ocena dotychczasowej sytuacji w tym zakresie w Polsce wskazuje na istnienie niedostatecznej ochrony przed produktami i usługami mogącymi stwarzać zagrożenie dla ich życia i zdrowia. Lukę tę wypełnia przyjęta przez Sejm ustawa o og6lnym bezpieczeństwie produktu.

Ustawa ta wprowadza do prawa polskiego szereg rozwiązań występujących w krajach Unii Europejskiej związanych z ochroną konsumentów przed produktami mogącymi stanowić zagrożenie dla ich bezpieczeństwa.

Celem ustawy jest stworzenie warunków prawnych i instytucjonalnych (organizacyjnych) służących temu, aby na terytorium RP w obrocie znajdowały się tylko bezpieczne produkty. Ponadto celem jest całościowe unormowanie problematyki bezpieczeństwa wyrob6w. Znajdują się w tej ustawie regulacje dotyczące ogólnych wymagań bezpieczeństwa produktów, obowiązków producenta (importera) i sprzedawcy, organizacji nadzoru nad bezpieczeństwem produktu oraz sankcji za naruszenie obowiązków wynikających z ustawy.

Ustawą nałożono na producent6w (importerów) obowiązek wprowadzania do obrotu jedynie produktów bezpiecznych, ustanawiając jednocześnie odpowiedni system nadzoru nad bezpieczeństwem produktu.

Zgodnie z art. 11 ustawy, rządowym organem sprawującym ten nadzór jest Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, który będzie wykonywał swoje zadania przy pomocy Inspekcji Handlowej, która od 1 października 1996 r. podlega Prezesowi Urzędu.

Organ nadzoru może żądać od organów inspekcji i innych jednostek, do których zadań należy wykonywanie badań bezpieczeństwa produktów, przeprowadzenia kontroli. O takim żądaniu Prezes UOKiK powiadamia jednocześnie właściwy organ sprawujący nadzór nad tymi organami lub jednostkami. Ustawa nakłada jednocześnie na te ww organy i jednostki obowiązek niezwłocznego zawiadomienia organu nadzoru o stwierdzonych w toku swojego działania zagrożeniach związanych z bezpieczeństwem produktów i podjętych w związku z tym działaniach.

Taka konstrukcja systemu nadzoru nad bezpieczeństwem produktów powinna zabezpieczyć właściwy przepływ informacji pomiędzy organem nadzoru a inspekcjami, szybkie wdrożenie działań kontrolnych i wyjaśniających, a w konsekwencji możliwość podjęcia przez organ nadzoru ostatecznych decyzji w danej sprawie, zabezpieczających interes konsumentów.

Zapisy ustawy w żaden sposób nie naruszają uprawnień kompetencji i autonomii innych organów, które wynikają z odrębnych przepisów. Mówią o tym wyraźnie przepisy art. 2,  art. 5 i art. 11, ust. 3 ustawy.

Ustawa przewiduje także utworzenie (w art. 20) dwóch systemów wspomagających działania organu nadzoru, a mianowicie:
? krajowego systemu informowania o produktach niebezpiecznych, do którego zadań należeć będzie szybkie informowanie organów administracji rządowej i samorządowej, zainteresowanych instytucji oraz konsumentów o produktach niebezpiecznych;
? krajowego systemu monitorowania wypadków konsumenckich, do którego zadań będzie należeć gromadzenie informacji, w tym danych o stanie zdrowia, celem zapobiegania powstawaniu zagrożeń.

Systemy te będą funkcjonowały poprzez sieci informacyjne obejmując:
środki łączności, stworzone bazy danych wraz z dokumentacją, odpowiednio przeszkolone osoby wykonujące funkcje związane z zadaniami systemów oraz ujednolicone i ustalone ogólnokrajowe procedury działania. Sieci te, jak sądzę, będą zorganizowane w ramach już istniejących struktur jednostek budżetowych. Zasady organizacji i działania systemów, zarządzania nimi oraz obowiązki podmiotów w zakresie przekazywania systemom gromadzonych przez nie danych określi Rada Ministrów w drodze rozporządzenia.

Dla pełnego i właściwego funkcjonowania nadzoru nad bezpieczeństwem produktu należy wydać jeszcze szereg innych aktów wykonawczych w oparciu o delegacje zawarte w art. 21, art. 22 i art. 23 ustawy.

Dopiero wówczas będziemy mieli do czynienia z pełnym oprzyrządowaniem prawnym, tworzącym system nadzoru nad ogólnym bezpieczeństwem produktów.

Ustawa wejdzie w życie pod koniec III kwartału 2000 r. Jest więc jeszcze trochę czasu, aby właściwie się przygotować do jej wdrożenia.

Poza oprzyrządowaniem prawnym, niezbędne jest również już dziś podjęcie prac zmierzających do wypracowania normalnych bieżących zasad współpracy naszych służb odpowiedzialnych za bezpieczeństwo konsumentów oraz koordynacji ich działalności.

Kontrola jakości zdrowotnej żywności

W skali światowej działa wiele organizacji międzynarodowych chroniących zdrowie konsumenta poprzez bezpieczną żywność i żywienie.

W Polsce znaczną rolę w nadzorze nad jakością zdrowotną żywności produkowanej i importowanej w kraju odgrywa Inspekcja Sanitarna. Kontrola żywności zgodnie z obowiązującym prawem żywnościowym ma na celu szeroko pojętą ochronę konsumenta, czyli dostarczanie ludności pełnowartościowej pod względem odżywczym i bezpiecznej dla zdrowia żywności.

O jakości zdrowotnej żywności decydują warunki jej uzyskania, przetwórstwa i obrotu.

Ocena jakości zdrowotnej to proces bardzo złożony, na który składa się ocena cech organoleptycznych, zakażenia mikrobiologiczne, skażenia chemiczne oraz ich poziomy, zawartość substancji dodatkowych i ilości w jakich znajdują się one w środkach spożywczych.

Niezwykle istotną sprawą dla konsumenta jest znakowanie żywności z uwzględnieniem pełnego składu produktu, w tym również substancji dodatkowych z podaniem ich nazwy, symbolu i funkcji technologicznej.

W roku 1999 dokonano oceny jakości zdrowotnej krajowych środków spożywczych  produkowanych oraz znajdujących się w obrocie na terenie woj. Łódzkiego. Ogółem zbadano 24 227 próbek, zakwestionowano 2 442, tj. 10,1%.

W ramach działań zmierzających do ochrony konsumenta na terenie woj. łódzkiego oprócz kontroli bieżących zorganizowano szereg akcji:
Z uwagi na groźbę wystąpienia zatruć pokarmowych w 1999r. zorganizowano akcje, których przedmiotem była kontrola sprzedaży środków spożywczych nietrwałych to jest mięso, wędliny, wyroby garmażeryjne i przetwory mleczne. Ogółem skontrolowano 1718 obiektów.

Do badań laboratoryjnych pobrano 2405 próbek, zdyskwalifikowano 305, tj 12,75% ogólnej liczby pobranych prób.

Przyczyny kwestionowania prób to: nadmierna zawartość azotanów i azotynów, zawartość środków konserwujących, obecność sztucznego barwnika, nadmierne zanieczyszczenie pałeczkami z gr. Coli, nadmierna liczba pleśni i drożdży.

W ramach ostrzegania konsumentów wyniki akcji podano do publicznej informacji w lokalnej prasie i radiu.

Przeprowadzono kontrolę wytwórni garmażeryjnych zlokalizowanych na terenie woj., łódzkiego, zwracając uwagę m. in. na prawidłowość znakowania wyrobów i stosowane substancje dodatkowe - parametry, które mają bezpośredni wpływ na zdrowie konsumenta. Z przetwórni garmażeryjnych pobrano 3 156 prób, zakwestionowano 576 tj. 18,3%. Główną przyczyną niewłaściwej jakości było nadmierne zanieczyszczenie bakteriami chorobotwórczymi.
Ponadto 94 próbki zakwestionowano za nieprawidłowe oznakowanie, 23 za obecność substancji konserwujących i 12 za niewłaściwe cechy organoleptyczne.

Objęto szczególnym nadzorem targowiska w woj. Łódzkim, które są głównym miejscem zaopatrywania się znacznej części społeczeństwa w produkty żywnościowe. Dzięki działaniom Inspekcji Sanitarnej zdecydowanej poprawie uległy warunki sprzedaży mięsa i wędlin, która prowadzona jest ze specjalistycznych środków transportu. W okresie sezonu letniego i jesiennego przedmiotem nadzoru sanitarnego była sprzedaż targowiskowa grzybów świeżych, dziko rosnących. W czasie kontroli zwracano uwagę na właściwe informowanie i ostrzeganie kupujących poprzez tablice informacyjne, wymaganie na targowiskach klasyfikatorów grzybów itp.

Zainicjowano akcję badania jogurtów produkcji krajowej i z importu na zgodność z obowiązującą normą polską oraz dodatkowo na zawartość środków konserwujących i obecność żywych bakterii jogurtowych.

W ramach nadzoru nad importowanymi artykułami spożywczymi dokonano oceny 7 654 partii różnych środków spożywczych, w tym 4 091, z których zdyskwalifikowano 81 t.j. 2%.

Kontrola jakości zdrowotnej przedmiotów użytku

Inspekcja Sanitarna utrzymuje współpracę z Centrum Onkologii w Warszawie w zakresie ochrony zdrowia przed skutkami palenia tytoniu, działając w ramach "Programu wdrożenia systemu monitorowania i kontroli dopuszczalnego stężenia substancji szkodliwych w papierosach sprzedawanych w Polsce"

Przy WSSE w Łodzi istnieje jedyna w Polsce pracownia toksykologii dymu tytoniowego, która zajmuje się badaniem papierosów dostarczanych przez stacje sanitarne całego kraju. Oznaczana jest w nich zawartość nikotyny, substancji smolistych oraz tlenku węgla.

Pracownicy Inspekcji Sanitarnej współpracują z Normalizacyjną Komisją Problemów wyrobów tytoniowych oraz skóry i obuwia, odzieżownictwa, mas papierniczych, papieru i tektury.

W związku z doniesieniami z Unii Europejskiej dotyczącymi całkowitego wycofania wszystkich zabawek z PCV zawierających ftalany i przeznaczonych dla dzieci poniżej 3 roku życia, realizujemy program Głównego Inspektora Sanitarnego, który ma na celu wyeliminowanie niebezpiecznych ftalanów i zastąpienie ich zmiękczaczami mniej toksycznymi np. adypinianami.

Ocena sposobu żywienia w zakładach żywienia zbiorowego zamkniętego

Pracownicy Działu Żywności i Żywienia prowadzą działalność prozdrowotną w obiektach żywienia zbiorowego zamkniętego, udzielając szerokiej informacji o zasadach racjonalnego żywienia oraz wykonując w tych zakładach oceny żywienia.

W roku 1999 służby sanitarno-epidemiologiczne objęły badaniem sposobu żywienia 477 zakładów.

Zakwestionowano 417 prób, w tym 188 za nieprawidłową wartość energetyczną, 170 za nieprawidłowy procent energii z białka i 178 za nieprawidłowy procent energii z tłuszczu. W nadzorowanych obiektach oceniono 455 jadłospisów pod względem urozmaicenia, zawartości podstawowych składników pokarmowych oraz zastosowania zasad racjonalnego żywienia.

Tylko 222 jadłospisy ułożone były prawidłowo, a w 233 stwierdzono następujące nieprawidłowości:
- brak urozmaicenia
- brak dodatku warzyw lub owoców
- brak produktów będących źródłem białka pełnowartościowego
- mała ilość potraw z udziałem mleka i przetworów mlecznych w żywieniu dzieci i młodzieży

W ocenianych racjach pokarmowych stwierdzono nieprawidłowości, w tym głównie zaniżoną wartość energetyczną, zaniżoną wartość wapnia oraz witamin.

W ramach promocji zdrowia służba sanitarno-epidemiologiczna podczas każdej kontroli sprawdza prawidłowość procesów technologicznych przygotowywanych posiłków , jak też udziela instruktażu w zakresie zasad racjonalnego żywienia, co jest ważnym elementem systemu ochrony zdrowia konsumentów.
Prawidłowe żywienie zapobiega powstawaniu chorób cywilizacyjnych, a głównie chorób układu krążenia (miażdżycy), chorobom niedokrwiennym serca), części nowotworów, cukrzycy, osteoporozie, próchnicy zębów.
 
 

Służba sanitarno-epidemiologiczna zarówno w Polsce, jak i wielu innych krajach powstała i wywiodła się z instytucji powołanych do zapobiegania i zwalczania chorób zakaźnych.

Służba ta w wyzwolonej po pierwszej wojnie światowej Polsce powstała bezpośrednio po zakończeniu działań wojennych, a właściwie jeszcze w trakcie trwania tych działań. W okresie międzywojennym działalność profilaktyczną skoncentrowaną głównie na zapobieganiu chorobom zakaźnym przejął Państwowy Zakład Higieny, na szczeblach regionalnych jego filie, lekarze epidemiolodzy zatrudnieni w wydziałach zdrowia na szczeblu wojewódzkim, lekarze powiatowi i ich pracownicy zatrudnieni na szczeblu powiatu i w niektórych ośrodkach zdrowia.

Niezadowalająca sytuacja epidemiologiczna chorób zakaźnych w czasie i po drugiej wojnie światowej była przyczyną powołania w listopadzie 1944 roku Naczelnego Nadzwyczajnego Komitetu do Walki z Epidemiami, który został zlikwidowany w kwietniu 1947 roku, a sprawy związane z zapobieganiem i zwalczaniem chorób zakaźnych przejściowo znajdowały się w gestii instytucji podobnych do funkcjonujących przed wojną.

Stopniowo rozpoczął się proces przekształcania służby sanitarno-epidemiologicznej w Polsce w Państwową Inspekcję Sanitarną tj. instytucję posiadającą uprawnienia oddziaływania systemem przymusu administracyjno-represyjnego dla uzyskania celu. Formalnie proces ten został zakończony powołaniem stacji sanitarno-epidemiologicznych w 1952 roku i wydaniem dekretu o Państwowej Inspekcji Sanitarnej z dnia 14 sierpnia 1954 roku. Instytucja ta powstała na bazie Ministerstwa Zdrowia i stacji sanitarno-epidemiologicznych.

Służba sanitarno-epidemiologiczna w Polsce zorganizowana została w system stacji sanitarno-epidemiologicznych szczebla wojewódzkiego, szczebla powiatowego reprezentowanego okresowo przez stacje powiatowe, dzielnicowe, miejskie, portowe, a w okresie zniesienia powiatów jako szczebla administracji terenowej przez stacje terenowe i portowe. Podstawą do ich merytorycznego i profesjonalnego działania stanowią współpracujące ze stacjami instytuty naukowo-badawcze tj. Państwowy Zakład Higieny, Instytut Żywności i Żywienia, Instytut Medycyny Pracy w Łodzi, Instytut Medycyny Pracy i Zdrowia Środowiskowego w Sosnowcu, Instytut Medycyny Morskiej i Tropikalnej w Gdyni, Instytut Medycyny Wsi w Lublinie.

Stacje sanitarno-epidemiologiczne są najważniejszymi instytucjami zdrowia publicznego w naszym kraju. W zakres ich obowiązków wchodzi działalność terenowa mająca na celu ocenę i podejmowanie działania dla stworzenia przyjaznych zdrowiu warunków i stosowanych środków, działalność laboratoryjna pozwalająca na dokonanie obiektywnej oceny zjawisk, a także między innymi produktów, działalność promująca zdrowie i informacyjna, jak również działalność zmierzająca do zapewnienia w przyszłości środowiskowych warunków prozdrowotnych.

Szczególnie wymaga podkreślenia działalność laboratoryjna, pozwalająca na ocenę w zakresie skażenia czynnikami biologicznymi zwłaszcza mikrobiologicznymi, czynnikami chemicznymi, zwłaszcza toksycznymi, a także czynnikami fizycznymi zwłaszcza promieniotwórczymi. Ta działalność laboratoryjna może być tylko wówczas efektywna, jeżeli będzie sprzężona z działalnością terenową, informacyjną i promocyjną. W innym przypadku sprowadzać się będzie w efekcie do produkcji niewykorzystywanych lub nie w pełni wykorzystywanych wyników badań.

Stacje sanitarno-epidemiologiczne zatrudniają powyżej 20 tysięcy pracowników, w tym koło 6 tysięcy osób z wyższym wykształceniem medycznym, farmaceutycznym, chemicznym, biologicznym, a także humanistycznym, pedagogicznym i technicznym reprezentowanym głównie przez inżynierów sanitarnych. Osoby te są przygotowane do pełnienia swych funkcji nie tylko w ramach kształcenia przeddyplomowego, lecz także kształcenia podyplomowego, głównie w formie systemu specjalizacji zwłaszcza z zakresu higieny, epidemiologii, analityki sanitarnej, analityki środowiska oraz w formie stopni naukowych głównie stopnia doktora.

Sieć stacji sanitarno-epidemiologicznych i współpracujących z nimi instytutów naukowo-badawczych stanowi pion służby zdrowia wysoce wyspecjalizowany w swoistej i nieswoistej profilaktyce i promocji zdrowia.

W czasie pierwszych kilkunastu lat - jak powiedziano wyżej - diagnozowanie, zapobieganie i zwalczanie chorób zakaźnych było głównym zadaniem stacji sanitarno-epidemiologicznych. Działalność w zakresie higieny ukierunkowana była również głównie na profilaktykę chorób zakaźnych.

W kolejnych latach nastąpiła istotna zmiana w zakresie środowiskowych czynników działających niekorzystnie na stan zdrowia ludzi. Po “epoce”, w której najistotniejszym czynnikiem środowiskowym wpływającym negatywnie na zdrowie ludzi były mikroorganizmy i wywoływane przez nie zakażenia i choroby zakaźne, pojawiły się w miarę wzrostu liczby ludności na kuli ziemskiej nowe zagrożenia. Stanowią je czynniki chemiczne, fizyczne i biologiczne skażające środowisko, wytwarzane najczęściej jako uboczny produkt nowoczesnej działalności człowieka, np. niejednokrotnie pochopnie wdrażanej i lekkomyślnie wykonywanej produkcji przemysłowej, transportu, komunikacji, a także nadmiernej chemizacji rolnictwa.

Do tych problemów dołączył się następnie potencjalnie groźny w skutkach bioterroryzm i groźba zastosowania broni biologicznej.

Stworzenie zasad bezpieczeństwa chemicznego na pewnym etapie stało się potrzebą i koniecznością chwili. Koniecznością stało się również zorganizowanie instytucji, a nawet resortów, których celem jest ochrona środowiska przed skażeniem i przeciwdziałanie skażeniom. W Polsce dla tego celu powołane zostało Ministerstwo Ochrony Środowiska i Zasobów Naturalnych wraz z inspekcją ochrony środowiska.

Koniecznością stała się również ochrona zdrowia przed działaniem wszystkich czynników środowiskowych działających ujemnie na zdrowie i życie człowieka – nie tylko czynników biologicznych, lecz także chemicznych, jak i fizycznych. W większości krajów, w tym również w Polsce, działalność w tym zakresie powierzono służbie sanitarno-epidemiologicznej. Służba ta stała się instytucją wyspecjalizowaną w problemach profilaktyki zdrowia i życia człowieka przed negatywnym oddziaływaniem czynników skażających środowisko tak biologicznych, chemicznych jak i fizycznych. Stanowi więc ona w tym zakresie z jednej strony czynnik inicjujący, a z drugiej strony przedłużenie działania instytucji zajmujących się technicznymi problemami ochrony środowiska dla osiągnięcia najbardziej istotnego celu tej działalności jakim jest ochrona zdrowia człowieka. Ponadto służba weterynaryjna działająca w formie powołanej inspekcji weterynaryjnej stanowi wyspecjalizowaną instytucję w zakresie zdrowotności żywności pochodzenia zwierzęcego.

Działalność zmierzająca do oceny i zapewnienia dostarczania ludności dobrej pod względem zdrowotnym żywności, wody, przedmiotów użytku, w tym także kosmetyków stanowi jeden z ważniejszych elementów ochrony zdrowia. Wdrażana ona była stopniowo w miarę narastania problemu w ciągu kilku dziesięcioleci dwudziestego stulecia. I tak w 1935 roku w Państwowym Zakładzie Higieny utworzony już został Zakład Badania Żywności i Przedmiotów Użytku, a w 1936 roku Dział Wodny przekształcony po wojnie w Zakład Higieny Komunalnej. Te zakłady organizowały, następnie nadzorowały i nadzorują od strony merytorycznej odpowiednie działy i fragmenty działalności stacji sanitarno-epidemiologicznych.

O potrzebie podejmowania działania dla oceny zdrowotnej jakości żywności i przedmiotów użytku świadczyć może fakt, że w Państwowym Zakładzie Higieny w 1925 roku przeprowadzono badania laboratoryjne około 40 000, a w 1938 roku około 520 000 próbek z tego zakresu.

Ponadto wzrastała również i uległa stopniowemu umocnieniu kontrola szczepionek i preparatów do uodpornienia biernego zarówno produkowanych w kraju jak i importowanych, konsumowanych przez ludność w Polsce.

Obecnie zmienia się więc pod względem środowiskowym wraz ze wzrostem liczby ludności oblicze Polski, Europy i świata. Niekontrolowana ingerencja człowieka w środowisko przyrodnicze prowadzi niejednokrotnie do nieodwracalnych szkód. Żyjące obecnie i przyszłe pokolenia stają wobec znanych nam i nowych wyzwań, którym coraz trudniej sprostać. Zanieczyszczanie powietrza, wód i gleby, niszczenie lasów, erozja gleby, stepowienie dużych obszarów wywierają szkodliwy wpływ na zdrowotne warunki środowiska i na zdrowie ludności. Społeczeństwo musi być wychowane od dziecka i od podstaw w duchu zrozumienia zachodzących w świecie zmian i zrozumienia roli jaką powinien odgrywać człowiek w światowym programie zachowania życia na naszym globie.

To dotyczy również konsumowanych różnego typu produktów w tym zwłaszcza żywności. W tym zakresie kryją się szczególne niebezpieczeństwa. W coraz większym stopniu żywność pozyskiwana, przetwarzana, a nawet produkowana w krajach o złym stanie sanitarnym, złym uświadomieniu i wykształceniu ludności spożywana jest w krajach rozwiniętych między innymi w krajach europejskich. Dla ochrony zdrowia konsumentów konieczne jest uwzględnienie wszelkich możliwych jej zafałszowań i zmniejszenia lub pogorszenia jakości podczas różnych etapów jej pozyskiwania, produkowania i transportu.

Konieczne jest zapewnienie możliwości wykrycia i określenia tych cech, właściwego postępowania z takimi produktami od strony technologii produkcji, ekonomicznej opłacalności procesów przetwarzania, a nawet etycznej i innych spraw z tym związanych. Stąd konieczność oceny tych produktów z różnych stron i dziedzin spośród których wartość zdrowotna ma najważniejsze znaczenie. W szczególności wymaga ustalenia bezpieczeństwo zdrowotne konsumentów oraz wartość odżywcza produktów. Dokonać tego można w wysoce wyspecjalizowanych laboratoriach zaopatrzonych w specjalistyczny sprzęt i aparaturę, w której pracują wysokiej klasy i o dużym doświadczeniu specjaliści w powiązaniu z innymi elementami zdrowia publicznego, z odpowiednim zapleczem badań teoretycznych.

Takie warunki stwarza tak w naszym jak i w innych krajach służba sanitarno-epidemiologiczna. Włącza się ona do światowego programu działań, które kładą tamę niekorzystnym zjawiskom i tendencjom zrozumienia zachodzących w świecie zmian. Zasadniczym celem tej działalności jest zachowanie zdrowia ludności, a jednym z bardziej istotnych fragmentów ochrona zdrowia konsumentów różnego typu produktów, w tym zwłaszcza żywności.

Żywność i pochodzące od niej środki spożywcze są produktami służącymi odżywianiu człowieka, a więc zachowaniu dobrego zdrowia, a niektóre z nich wzbogacone w określone składniki oraz ze względu na sposób przygotowania są wręcz przeznaczone do żywienia ludzi w przypadkach określonych chorób lub stanów fizjologicznych, a także dla ludzi wymagających intensywnego odżywiania.

Istniejący tak w przeszłości jak i obecnie w Polsce system kontroli produktów zwłaszcza żywności i w związku z tym system ochrony zdrowia konsumenta oparty o instytucje podległe resortowi zdrowia ocenić należy pozytywnie - jako skuteczny i wydajny. W przeciwieństwie do szeregu innych krajów nie doszło u nas do dopuszczenia do stosowania na szeroką skalę żadnego preparatu nieodpowiedniej jakości, który byłby przyczyną masowych zaburzeń zdrowia. W związku z tym wszelkie zamierzenia reorganizacyjne tej służby należy rozpatrywać ostrożnie pod kątem utrzymania i poprawy, a nie zepsucia tego, co w okresie długoletnich doświadczeń, zmieniających się wymogów i warunków powstało, okrzepło, stało się wydolnym instrumentem i zdało egzamin tak od strony profesjonalnej, jak i od strony społecznej.

Z dużą ostrożnością i krytycyzmem przyglądać się należy systemowi ostrzegania o niebezpiecznych produktach w ramach instytucji konsumenckich Unii Europejskiej.

Jak można wnioskować system ten nie sprawdził się; szczególnie w tzw. aferach żywnościowych jak dioksynowej czy prionowej. Stąd też nowe władze Komisji Europejskiej zdecydowały o zasadności reorganizacji struktur powierzając wiodącą rolę w nadzorze nad bezpieczeństwem żywności profesjonalnym organom ochrony zdrowia publicznego, a nie instytucjom konsumenckim. Dla zapewnienia bezpieczeństwa produktów możliwe jest istnienie dwóch sieci monitoringów: pierwszy dla żywności, kosmetyków, leków, szczepionek, substancji niebezpiecznych i drugi dla innych produktów konsumenckich.

Ten pierwszy powinien opierać się na dobrze funkcjonującym w kraju systemie kontroli i monitoringu bezpieczeństwa reprezentowanym głównie w systemie służby sanitarno-epidemiologicznej, czy jak kto woli inspekcji sanitarnej podległej Ministrowi Zdrowia i w określonym zakresie inspekcji weterynaryjnej.

W świetle nakreślonych powyżej problemów z niepokojem należy analizować i oceniać zmiany organizacyjne służby sanitarno-epidemiologicznej w Polsce podejmowane ostatnio - jak się wydaje zbyt pochopnie bez głębszej dyskusji, konsultacji i wizji przyszłościowej na różnych etapach zarządzania, a zwłaszcza na próby oddzielenia tej służby od innych elementów służby zdrowia i zaplecza naukowego.

W dyskusji nad bezpiecznym produktem i ochroną konsumentów zgodzić się należy, że zarówno dyrektywy Unii Europejskiej jak i dotychczas obowiązujące przepisy eksponują sprawy zdrowia.

Żywność jest produktem specyficznym służącym odżywianiu organizmu, a więc jej produkcja i dystrybucja muszą się odbywać w taki sposób, aby produkt trafiający do konsumenta, nie tylko nie szkodził  jego organizmowi, ale swoim składem i jakością sprzyjał zdrowiu.

Do tej pory nadzór nad jakością zdrowotną żywności  i wody (należy stwierdzić, że wodę można uznać na podstawowy produkt spożywczy) sprawowały dwa profesjonalne merytorycznie przygotowane do tej pracy organy nadzoru sanitarnego - Inspekcja Weterynaryjna i Inspekcja Sanitarna.

Kontrolujemy warunki produkcji, obrotu handlowego, transportu żywności krajowej i tej przywożonej z zagranicy.

Wyprodukowanie bezpiecznego i pełnowartościowego pod względem żywieniowym produktu spożywczego jest wypadkową czystości środowiska, naturalnego, działań technologicznych na różnych etapach produkcji, uwarunkowań techniczno-sanitarnych obiektów i urządzeń produkcyjnych, zdrowia zatrudnionych pracowników, ich wiedzy o aspektach higieny produkcji itp.

Uprawnienia Inspekcji Sanitarnej wynikające z naszej Ustawy z marca 1985 r. (art. 23. 24, 25 i dalsze) pozwalają na szczegółową kontrolę warunków produkcji i dystrybucji żywności, prowadzenia badań, żądania od producentów, handlowców, importerów przedkładania wszelkich informacji i dokumentów dotyczących jakości zdrowotnej żywności i przedmiotów użytku.

W latach ubiegłych, w ramach współpracy z Państwowym Zakładem Higieny, Instytutem Żywności i Żywienia, Instytutem Medycyny Wsi, prowadzone były prace badawcze o charakterze monitoringu dotyczące skażeń mikrobiologicznych, chemicznych (metale szkodliwe dla zdrowia, pestycydy), wybranych artykułów .spożywczych. gleby, wody, kosmetyków, racji pokarmowych wybranych grup ludności. Oceniono też sposób odżywienia wybranych grup społeczeństwa. W sytuacjach szczególnych, takich jak ogniska zatruć pokarmowych Inspekcja prowadzi szczegółowe dochodzenia epidemiologiczne i podejmuje skuteczne działania zmierzające do ograniczenia rozprzestrzeniania się zachorowań.

Wyniki kontroli bieżącej, prowadzonych badań jakości zdrowotnej żywności, przedmiotów użytku, dochodzeń epidemiologicznych, jak i postępowania administracyjno-egzekucyjnego, mogą być trudne do bieżącego udostępnienia przez naszą Inspekcję Prezesowi Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów - jak tego wymagają art. 11 i 12 projektu Ustawy o bezpieczeństwie produktów.

Szczecińska Inspekcja Sanitarna podobnie jak Inspekcje innych województw, ma doświadczenie we współpracy z innymi Inspekcjami w tym z Inspekcją Handlową. Należy tu wspomnieć np. okres zagrożenia epidemią wirusowego zapalenia opon mózgowych, czas zagrożenia powodzią.

Wątpliwości może budzić Art. 21 projektu Ustawy mówiący, że jeżeli organ celny kontroli celnej produktów, które mają być procedurą dopuszczenia do obrotu stwierdzi, że produkty te mogą stanowić zagrożenie dla zdrowia, zatrzymuje je i występuje do właściwych organów o wydanie stosownych opinii.

Inspekcja Sanitarna podobnie jak Weterynaryjna od lat prowadzi kontrole importowanych środków spożywczych na przejściach granicznych morskich, lądowych w magazynach importerów na terenie kraju, wydając stosowne orzeczenia i decyzje o jakości zdrowotnej importowanych środków spożywczych.

Reaguje szybko nie dopuszczając do obrotu handlowego partii o niewłaściwej jakości zdrowotnej. Czuwa nad właściwą rekondycją partii, które mogą podlegać uzdatnieniu.

Spełnienie warunków art. 11 i 12 Ustawy jak również art. 20 dotyczącego krajowego systemu informowania o produktach niebezpiecznych będzie tylko częścią prowadzonych przez Inspekcję Sanitarną od lat działań na rzecz zdrowia obywateli. W tym miejscu rodzi się jednak pytanie czy w pojęciu "wypadek konsumencki" - art. 20 ustęp 3 pkt. 4 Ustawy, będzie się mieścić pojęcie zatrucia pokarmowego.

Będąc w przekonaniu, że zapisy Ustawy nakładają się na już istniejące zapisy w Ustawie o Inspekcji Sanitarnej, mam nadzieję, że nie zostaną zwolnione prace nad przepisami wykonawczymi do Ustawy o warunkach zdrowotnych żywności i Żywienia, nad Ustawą o przedmiotach użytku, a wejście w życie Ustawy o bezpieczeństwie produktów rzeczywiście zwiększy poczucie odpowiedzialności producentów za jakość produktów wprowadzanych do obrotu, oraz że doświadczenie i profesjonalizm obu Inspekcji zajmujących się do tej pory identyfikacją, szacowaniem zagrożeń zdrowotnych ze strony żywności (w przypadku Inspekcji Sanitarnej również przedmiotów użytku) oraz działania zapobiegające powstawaniu produktów niebezpiecznych zostaną wykorzystane w sposób dający gwarancje ochrony zdrowia obywateli naszego kraju.
 
 

Reforma administracyjna państwa nałożyła - z dniem 1 stycznia 1999r. - na samorządy powiatowe jako jedno z zadań publicznych o charakterze ponadgminnym ochronę praw konsumenta - art.4 ust. l ustawy powiatowej. Zgodnie z art.21 c znowelizowanej Ustawy o "przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym i ochronie praw konsumenta" zadanie to wykonuje powiatowy /miejski rzecznik konsumentów powoływany przez właściwe rady powiatów. Uzbrojony m. innymi w uprawnienia prokuratorskie - art.63 KPC rzecznik w zakresie ochrony praw konsumenckich stanowi niezwykle ważne ogniwo w systemie instytucjonalnej ochrony Konsumenta. Wobec rozpoczynającej się już na dobre - wreszcie - restrukturyzacji służby zdrowia i usług w zakresie ochrony zdrowia oraz powstawaniu niepublicznych zakładów opieki zdrowotnej powiatowy rzecznik będzie niezależnym arbitrem, doradcą ale też i obrońcą naruszanych praw pacjenta - konsumenta.

Coraz powszechniejsze związanie instytucji służby zdrowia z samorządem terytoria1nym, (szpitale rejonowe, powiatowe, miejskie ) wobec dotychczasowej niewydolności - czy też braku skuteczności organów nadzoru lekarskiego powoduje, zauważalny w całym kraju wzrost interwencji u rzeczników z tytułu niewłaściwej czy też wręcz graniczącej z przestępstwem działalności w zakresie lecznictwa i ochrony zdrowia. Co prawda rzecznik nie należy do publicznych służb nadzoru i kontroli ochrony zdrowia i nie jest organem wyposażonym w narzędzia władzy - nawet lokalnej, ale jego kompetencje wynikające z ustawowych uregulowań a przede wszystkim usytuowanie w strukturze powiatu wypełnia europejskie standardy ochrony obywatelskiej na bliskich konsumenta szczeblach władzy samorządowej.

Z mocy prawa rzecznik zobowiązany jest do współpracy z Urzędem Ochrony Konkurencji i Konsumenta, Inspekcją Handlową i stowarzyszeniami konsumenckimi. Takiej współpracy - oczywiście w zakresie ochrony praw konsumenta - należałoby sobie życzyć również z innymi inspekcjami.

Związek Powiat6w Polskich prowadzi szeroko zakrojoną działalność informacyjną i edukacyjną dla powiatowych rzeczników. Objęto nią wszystkie powiaty w ramach powstałego w ZPP banku informacji oraz organizacji, wojewódzkich seminariów dla powiatowych rzeczników, których realizacja jest w trakcie .

Problematyka tej konferencji była zawsze przedmiotem naszych seminaryjnych dyskusji tak co do umocowania rzecznika w zakresie spraw o ochronę zdrowia jak i konieczności podjęcia efektywnej współpracy z innymi instytucjami.

Reasumując powiatowi rzecznicy konsumentów oczekują od Państwa nie tylko pomocy i wsparcia ale również akceptacji ich działań w wspólnym dziele ochrony konsumentów.

W ostatnim okresie w Polsce w wyniku zmian systemowych i wprowadzenia gospodarki wolnorynkowej nastąpiły zmiany w systemie zapewnienia bezpieczeństwa żywności. Podniosła się odpowiedzialność producenta za jakość produktu, w znacznym stopniu zmieniono regulacje prawa żywnościowego uwzględniając wymogi zawarte w Dyrektywach Unii. Oczywiście wiele z tych regulacji oczekuje w postaci projektów na zatwierdzenie przez Sejm.

Poszerza się świadomość producentów o istotnej roli wprowadzania systemów zapewnienia jakości wg np. norm ISO 9000, czy HACCP. Kierunek zmian przyjęty jest właściwy.

Należy jednak podkreślić to, że w dyskusjach merytorycznych przy wypracowywaniu nowych aktów prawnych czy przy podejmowaniu różnych decyzji systemowych, restrukturyzujących dotychczasowy nadzór nad produkcją środków spożywczych należy mieć na uwadze opracowane akty europejskie i przyjęte tam rozwiązania. Obecnie mam na myśli najświeższe opracowania Komisji Europejskiej w postaci opublikowanej „Białej Księgi” z dnia 12.01.2000 r.

Akt ten poświęcony jest bezpieczeństwu żywności i porusza wiele zagadnień najistotniejszych w tej dziedzinie m. in.

• powołania Europejskiego Urzędu ds. Żywności (European Food Authority)
• zapewnienia spójności przepisów prawnych dot. bezpieczeństwa żywności
• zapewnienia realizacji polityki zgodności i kontroli
• polityki dobrej informacji
• współpracy międzynarodowej.

Obecnie „Biała Księga” jeszcze mocniej podkreśla rolę nadzoru poprzez właściwy monitoring, właściwe zaplecze laboratoryjne i doradztwo naukowe, które mogą doprowadzić do przeprowadzenia ocen i analiz ryzyka i obejmować wszystkie czynniki związane z żywnością, mające bezpośredni lub pośredni wpływ na zdrowie i bezpieczeństwo żywności. Nadzór obejmie produkcję żywności (surowce roślinne i zwierzęce), technologie przetwórstwa, przechowalnictwo, dystrybucję i handel detaliczny. Uwzględnione będą także sprawy ochrony środowiska jak i zdrowia zwierząt a także zagrożeń chemicznych w kontekście żywności.

W „Białej Księdze” proponuje się opracowanie jednej dużej regulacji prawnej, która ujmie wszystkie dotychczasowe rozproszone przepisy prawne dotyczące wymagań kontroli urzędowej. Podkreśla się to, że w dokumencie tym będą uwzględnione wszystkie elementy łańcucha produkcyjnego (od pola do stołu), które muszą być objęte urzędową kontrolą.

Wydaje mi się, że dokumenty powstające w UE powinny być dla nas kierunkowskazami do działania w polskich przepisach. Powinniśmy starać się z jednej strony uwzględnić wymagania jakości żywności proponowane przez UE jak również porządkując nasze prawo podejmować podobne kroki do opracowania regulacji prawnych spójnych, obejmujących rozproszone przepisy.

W ten sposób wprowadzano by wspólnotowe ramy dla krajowych systemów kontroli, które spowodują poprawę jakości kontroli na poziomie Wspólnoty i które przyczynią się do podniesienia poziomu standardów bezpieczeństwa żywności w całej Unii Europejskiej i w krajach, które harmonizują z Unią prawo żywnościowe.

Poprawa standardów bezpieczeństwa żywności musi odbywać się na bazie rzetelnej informacji dla konsumentów. Konsumenci muszą być lepiej informowani oraz mieć dostęp do informacji o bezpieczeństwie żywności. Proces ten jednak powinien nabrać dynamiki. Należy w tym miejscu podkreślić rolę nauki. Właściwa informacja oparta jest o badania naukowe a wypracowywane opinie i poglądy ustalane są w gremiach naukowych zgodnie z bieżącą najnowszą wiedzą.

 Informacja nierzetelna jest szkodliwa, może spowodować wiele niepożądanych skutków zdrowotnych i ekonomicznych.
 „Biała Księga” powinna być dla nas pewnym zbiorem zapisów działań, które należy wykonać w naszym kraju i te działania powinny posłużyć odbudowie zaufania konsumentów do jakości żywności.

 W tym miejscu podkreślam rolę instytutów naukowych jako ciał doradczych i eksperckich.
 Większe zaangażowanie placówek naukowych w sprawy bezpieczeństwa żywności może przyczynić się też do zwiększenia zaufania konsumenta o działaniach na rzecz ochrony jego zdrowia.

1. Priorytety rządowej polityki konsumenckiej:
- ochrona interesów zdrowotnych i ekonomicznych,
- efektywny system dochodzenia roszczeń,
- informacja, edukacja, reprezentacja.]

2. Instrumenty realizacji polityki konsumenckiej
- inicjatywy legislacyjne,
- budowa infrastruktury organizacyjnej,

3. Podstawy prawne ochrony konsumentów:
- przepisy krajowe na tle dyrektyw UE,
- kierunki harmonizacji prawa,
- nowe regulacje w sferze ochrony konsumentów

4.  Ustawa o ogólnym bezpieczeństwie produktów
- cel i zakres regulacji
- kryteria oceny bezpieczeństwa produktów
- obowiązki producentów i sprzedawców
- system nadzoru nad bezpieczeństwem produktów

Istniejące w strukturach (Państwowej) Inspekcji Sanitarnej komórki organizacyjne (Oddziały Ochrony Radiologicznej/Sekcje/Stanowiska) zajmujące się szeroko rozumianą higieną radiacyjną zorganizowane zostały tylko na szczeblu wojewódzkim, w 49 wojewódzkich stacjach sanitarno-epidemiologicznych. Całe dotychczasowe ustawodawstwo określające  kompetencje w tej dziedzinie  m.in. do wydawania zezwoleń, opinii, wykonywania pomiarów, itp. odnosi się do (państwowego) wojewódzkiego inspektora sanitarnego.

Placówki te są jedynymi, w skali kraju, sprawującymi kompleksowy nadzór radiologiczny nad pracowniami rentgenowskimi i aparaturą rtg, nad ochroną radiologiczna pacjenta, kontrolą jakości w rentgenodiagnostyce, skażeniami promieniotwórczymi żywności,  ochroną przed polami elektromagnetycznymi. Jako jedyne prowadzą wyjaśnienia w sprawach rozpoznawania chorób zawodowych, przekroczenia limitów dawek indywidualnych promieniowania jonizującego oraz opiniowaniem dokumentacji projektowej.

Specyfiką pracy Oddziałów/Sekcji/Stanowisk Ochrony Radiologicznej jest ich interdyscyplinarność. Funkcjonują bowiem one na styku: higieny pracy, ochrony środowiska, higieny żywności, ochrony ludności (pacjenta), nadzoru inwestycyjnego, itp.

W związku  z przeprowadzonym nowym podziałem administracyjnym kraju  pojawiają się  sporadycznie tendencje do likwidacji lub zmiany zakresu działania niektórych Oddziałów/Sekcji Ochrony Radiologicznej funkcjonujących w dotychczasowych wojewódzkich stacjach sanitarno-epidemiologicznych. Praktyki te budzą bardzo głęboki niepokój, gdyż doprowadziłoby to do rozbicia sprawnie obecnie funkcjonującego systemu ochrony radiologicznej w ramach Inspekcji Sanitarnej, pracującego także na rzecz:  obrony cywilnej, zapobiegania nadzwyczajnym zagrożeniom, systemu wykrywania skażeń promieniotwórczych, itp.

Funkcjonowanie tych komórek tylko w nowoutworzonych WSSE  (po podziale administracyjnym kraju) spowodowałoby niewydolność tego systemu i nie pozwoliłoby na realizację postawionych przed nimi  zadań. System byłby nieefektywny, a koszty jego funkcjonowania (transport, etaty, itp.)  prawdopodobnie znacznie większe niż przy obecnej strukturze.

Dla struktur tych przewidziana jest szczególnie istotna  rola wynikająca
z przygotowanego projektu rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej w sprawie warunków bezpiecznego stosowania promieniowania jonizującego w celach medycznych  czy  Dyrektywy Rady Unii Europejskiej Nr 97/43  EURATOM  z dnia 30 czerwca 1997 r. dotyczącej ochrony sanitarnej ludności przed ryzykiem związanym z promieniowaniem jonizującym  z  ekspozycji  dla celów medycznych.

Należy również podkreślić, iż zgodnie z Art. 46  Dyrektywy Rady Unii Europejskiej
Nr 96/29/Euratom pt.: „Podstawowe Normy Bezpieczeństwa Dotyczące Ochrony Zdrowia Przed Promieniowaniem Jonizującym Pracowników i  Ogółu Ludności”  w każdym państwie powinien być ustanowiony system inspekcji wymuszający przestrzeganie warunków  w zakresie ochrony radiologicznej, w odniesieniu do ochrony zdrowia.

System ten w obecnym swoim kształcie, budowany od wielu lat, z posiadaną kadrą, wyposażeniem, komputerowymi bazami danych, wypracowanymi metodykami, itp. sprawdził się w realizacji,  stale rosnącej ilości, stawianych zadań. Do jego modyfikacji (po podziale administracyjnym kraju) trzeba podchodzić bardzo ostrożnie, gdyż może ona spowodować zaburzenia w jego funkcjonowaniu.

Dlatego schemat organizacyjny działania  ochrony radiologicznej  Inspekcji Sanitarnej  w nowych strukturach WSSE wymaga bardzo głębokiej analizy, podjętej przez wszystkie zainteresowane strony (Główny Inspektorat Sanitarny, WSSE, instytuty naukowo-badawcze, Komisję Ochrony Radiologicznej Rady Sanitarno-Epidemiologicznej, itp.).  Wszelkie doraźne działania, o znaczeniu lokalnym, będące swoistymi prowizorkami, bez analizy i głębszego uzasadnienia są nie do zaakceptowania.

Rola Oddziałów/Sekcji  Ochrony Radiologicznej  Inspekcji Sanitarnej   powinna być,  jeśli nie wzmocniona,  to co najmniej utrzymana.  Znalazło to odbicie m.in. we wprowadzeniu ostatnio w ustawie o Inspekcji Sanitarnej explicite zapisu, iż Inspekcja ta zajmuje się zadaniami z zakresu higieny radiacyjnej (Ustawa z dnia 21 stycznia 2000 r.  o zmianie niektórych ustaw związanych z funkcjonowaniem administracji publicznej - Dz. U. Nr 12/2000, poz. 136).

Bez tworzenia dalszych odpowiednich gwarancji prawnych działalność Inspekcji Sanitarnej w zakresie szeroko rozumianej higieny radiacyjnej może okazać się niewystarczająca.

Informacja o działalności  pionu ochrony radiologicznej (Państwowej) Inspekcji Sanitarnej

Jak już nadmieniono wyżej w każdej z byłych 49 wojewódzkich stacji sanitarno-epidemiologicznych istnieją Oddziały /Sekcje Ochrony Radiologicznej, które prowadzą nadzór nad warunkami pracy i zdrowia pracowników zatrudnionych we wszystkich zakładach stosujących promieniowanie jonizujące lub elektromagnetyczne promieniowanie niejonizujące oraz nad ochroną populacji i środowiska przed zbędnym, niezamierzonym  napromieniowaniem i skażeniami promieniotwórczymi.

Aktualnie do zadań Odziałów/Sekcji Ochrony Radiologicznej (OOR/SOR)  WSSE (filii, delegatur, oddziałów zamiejscowych)   m.in. należy:
* nadzór nad warunkami pracy i zdrowiem pracowników zatrudnionych we wszystkich zakładach pracy stosujących promieniowanie jonizujące i elektromagnetyczne promieniowanie niejonizujące,
* ochrona  populacji  przed  zbędnym  napromieniowaniem   ze   sztucznych źródeł promieniowania jonizującego i elektromagnetycznego promieniowania  niejonizującego,
* ochrona populacji i środowiska  przed  skażeniami  promieniotwórczymi,

Zadania  te realizowane są między innymi przez:

* kontrole pracowni rentgenowskich i pracowni izotopowych oraz innych użytkowników źródeł promieniowania jonizującego pod kątem  spełniania  wymagań przepisów ochrony radiologicznej, wykonywanie pomiarów dozymetrycznych wokół źródeł promieniowania jonizującego i źródeł pól elektromagnetycznych  oraz ocenę  warunków pracy,
* wykonywanie pomiarów skażeń promieniotwórczych artykułów spożywczych i elementów środowiska naturalnego,
* prowadzenie postępowania administracyjnego (wydawanie decyzji, postanowień, zaleceń, itp)  w celu usunięcia stwierdzonych podczas kontroli  nieprawidłowości,
*  ewidencjonowanie  i ocenę  wyników  pomiarów dawek indywidualnych osób zawodowo narażonych na promieniowanie jonizujące oraz prowadzenie postępowania wyjaśniającego  w przypadku przekroczenia dawek granicznych promieniowania  jonizującego i  przy  rozpoznawaniu choroby zawodowej związanej z ekspozycją  na promieniowanie jonizujące lub pole elektromagnetyczne,
* kontrolę  przestrzegania zasad ochrony radiologicznej pacjenta w postępowaniu  diagnostyczno - leczniczym,
* opiniowanie  projektów nowo powstałych lub modernizowanych  zakładów stosujących źródła promieniowania, szkolenie osób odpowiedzialnych za stan ochrony radiologicznej  w pracowniach rentgenowskich (inspektorów ochrony  radiologicznej) i udział w szkoleniach osób pracujących w narażeniu na pola elektromagnetyczne
* prowadzenie działań zabezpieczających i wyjaśniających w przypadku wystąpienia awarii radiologicznej lub wypadku stwarzającego zagrożenie radiologiczne,
* prowadzenie  szeroko  rozumianej  działalności opiniotwórczej, informacyjnej  i popularyzatorskiej w dziedzinie ochrony przed promieniowaniem.

Od  początku organizowania przez Centralny Ośrodek Pomiarów Skażeń Promieniotwórczych  (COPSP) w Centralnym Laboratorium Ochrony Radiologicznej (CLOR), na podstawie Uchwały Rady Ministrów Nr 265/64  z dnia 29 sierpnia 1964 r., sieci placówek pomiarów Służby Pomiarów Skażeń Promieniotwórczych (SPSP) - kolejno włączały się do tego systemu także oddziały ochrony radiologicznej WSSE, stanowiąc w nim obecnie najliczniejszą grupę - 49 powołanych placówek.

Oddziały ściśle współpracują z władzami województwa, Głównym Inspektoratem Sanitarnym, Państwową Agencją Atomistyki, Instytutami zajmującymi się problematyką ochrony przed promieniowaniem, w tym m.in. Państwowym Zakładem Higieny, Instytutem Medycyny Pracy w Łodzi oraz  Centralnym Laboratorium Ochrony Radiologicznej, a także ze Strażą Pożarną  oraz Strażą Graniczną i Urzędami Celnymi.

Przeciętnie  zatrudnienie w oddziałach/sekcjach  wynosi od 2 do 4 osób.  Łącznie zatrudnionych jest ok. 200 osób, w większości ze stażem pracy  w WSSE dłuższym niż 10 lat, i dzięki temu o dużym , bardzo specjalistycznym, doświadczeniu zawodowym.
W większości są to fizycy,  chemicy, biolodzy, itp.  Kilka osób posiada stopnie naukowe doktora, część uzyskała stopnie specjalizacyjne z zakresu higieny pracy lub higieny
i epidemiologii. Duża grupa posiada ukończone studia podyplomowe.   Prawie wszyscy kierownicy oddziałów  posiadają uprawnienia Inspektora Ochrony Radiologicznej typu „B” nadane przez Prezesa Państwowej Agencji Atomistyki.  W każdym
z oddziałów są osoby przeszkolone przez  Centralne Laboratorium Ochrony Radiologicznej w zakresie pomiarów radiochemicznych  oraz w zakresie  kontroli czujek dymu.  Część osób uczestniczyła w szkoleniu zorganizowanym przez Międzynarodową Agencję Energii Atomowej.

Na przykład w 1999 r. objęto nadzorem prawie 4 500 pracowni rentgenowskich  oraz ok. 450 sal operacyjnych z aparaturą rentgenowską  i  blisko 100  pracowni wykonujących badania naczyniowe, w których było używanych ponad 8 000  rentgenowskich zestawów medycznych oraz  ok. 1650  zestawów niemedycznych.

Nadzorem objęto  ok. 1000 pracowni izotopowych  oraz ok. 110 innych pracowni ze źródłami promieniowania jonizującego. Zgodnie z posiadaną ewidencją  w blisko 5 000 zakładach mają zastosowanie źródła promieniowania jonizującego, przede wszystkim izotopowe czujki dymu.

W narażeniu na promieniowanie jonizujące pracowało według  WSSE
ponad 30 000  osób.

W ewidencji WSSE znajdowało się także ponad 35 000  źródeł pól elektromagnetycznych o częstotliwości pracy z zakresu: 0,1 MHz  - 300 GHz.

W związku  z  działalnością prowadzoną przez Oddziały   Ochrony  Radiologicznej  WSSE  wydano  kilka tysięcy decyzji i zaleceń pokontrolnych  w zakresie  ochrony  przed  promieniowaniem jonizującym oraz dotyczących ochrony   przed   polami  elektro-magnetycznymi wysokiej częstotliwości.

W ramach działalności na rzecz ochrony populacji i środowiska przed zbędnym napromieniowaniem i skażeniami promieniotwórczymi  Placówki Pomiarów Skażeń Promieniotwórczych działające we wszystkich wojewódzkich stacjach sanitarno-epidemiologicznych wykonały w sumie kilka tysięcy pomiarów mocy dawki promieniowania gamma w powietrzu, ponad 800 pomiarów globalnej aktywności beta, blisko 4 000 pomiarów skażeń promieniotwórczych produktów spożywczych oraz ok. 500 innych badań i oznaczeń. Porównano zarejestrowane wartości skażeń z danymi z lat ubiegłych. Stwierdzono  stopniowy spadek poziomu skażeń od okresu awarii w Czarnobylu.

Bardzo dziękuję za zaproszenie na konferencję, która ma być poświęcona jakże aktualnemu w obecnym czasie tematowi, który brzmi "Działalność publicznych służb nadzoru i kontroli na rzecz ochrony zdrowia konsumenta".

Ochrona zdrowia należy do najważniejszych dziedzin zabezpieczenia socjalnego. Obszar ten musi być w Polsce traktowany podobnie jak w krajach UE, gdzie zdrowie publiczne w świetle Traktatu z Maastricht, czy Traktatu z Amsterdamu stanowi jeden z istotnych obszarów działalności UE. Dobre zdrowie populacji warunkuje pomyślny jej rozwój gospodarczy i jest ważnym elementem dobrobytu społecznego.

Ochrona zdrowia w Polsce rozumiana w świetle unormowań UE realizowana jest wielosektorowo. Wiele resortów i urzędów centralnych uczestniczy w tworzeniu regulacji prawnych (health related legislation) poprzez system uzgodnień międzyresortowych. Jest on często również dużym utrudnieniem w przebiegu tzw. ścieżki legislacyjnej, bowiem nie zawsze elementy korzystne dla zachowania dobrego zdrowia są zgodne z kierunkami szybkiego postępu gospodarczego. Przykład: rozwój nowych technologii w produkcji żywności wysokoprzetworzonej co daje wymierne i szybkie korzyści ekonomiczne.

Minister Zdrowia, jak dotąd, posiada uprawnienia do nadzorowania realizacji tych regulacji, oceny istniejących warunków, które mogłyby wskazywać na występujące nieprawidłowości, a także dysponuje wystarczającym aparatem administracyjnym i środkami prawnymi, które mogą być uruchomione w przypadku powstania zagrożeń dla życia lub zdrowia człowieka.

Taki aparat stanowią organy Inspekcji Sanitarnej, które powołane są do nadzoru nad warunkami środowiska, higieny pracy w zakładach pracy, higieny w szkołach i innych placówkach nauczania i wychowania, szkołach wyższych oraz w ośrodkach wypoczynku, warunkami zdrowotnymi żywności i żywienia - w celu ochrony zdrowia populacji przed wpływem czynników szkodliwych lub uciążliwych, a w szczególności w celu zapobiegania powstawaniu chorób zakaźnych i zawodowych.

Inspekcja Sanitarna, co warte jest podkreślenia i odróżnia ją pozytywnie od innych organów kontroli - inicjuje, organizuje, prowadzi, koordynuje i nadzoruje działalność oświatowo-zdrowotną w środowiskach lokalnych społeczności, w celu ukształtowania odpowiednich postaw i zachowań prozdrowotnych, zaznajomienia społeczeństwa z czynnikami ryzyka zdrowotnego, popularyzacji zasad higieny i racjonalnego żywienia, upowszechniania metod zapobiegania chorobom, wreszcie pobudzenia aktywności społecznej do działań na rzecz własnego zdrowia. Udziela porad i informacji w zakresie zapobiegania i eliminowania negatywnego wpływu czynników i zjawisk fizycznych, chemicznych i biologicznych na zdrowie populacji, współpracuje i udziela pomocy w prowadzeniu działalności oświatowo-zdrowotnej szkołom, zakładom opieki zdrowotnej i innym zakładom i instytucjom, które takie działania podejmują.

Według nowych zasad ogólnowspólnotowej polityki zdrowotnej istotne miejsce zajmuje:
- monitorowanie ogólnego bezpieczeństwa żywności oraz szeroko rozumiana promocja zdrowia z wieloma programami zdrowotnymi.

Także Minister Zdrowia zainicjował i jest koordynatorem programów rządowych, m.in. Narodowego Programu Zdrowia, czy wieloletniego programu nt. "Poprawy stanu zdrowia ludności w Polsce poprzez podnoszenie jakości zdrowotnej żywności i racjonalizację sposobu żywienia", których istotnym celem jest poprawa stanu zdrowia mieszkańców Polski, obniżenie zapadalności i chorobowości, a także niepełnosprawności, inwalidztwa i umieralności z powodu chorób, dla których wysokim ryzykiem powstawania i rozwoju jest wadliwe żywienie, bądź niezadowalająca jakość zdrowotna żywności.

Osiągnięcie celu tych programów będzie możliwe poprzez zaangażowanie w realizację wytyczonych zadań, organów Inspekcji Sanitarnej które stanowią zorganizowaną, profesjonalną sieć obejmującą cały obszar Polski, działają pod kierunkiem merytorycznym tradycyjnie już wyspecjalizowanych w ochronie zdrowia publicznego instytutów naukowo - badawczych, a szczególnie Państwowego Zakładu Higieny, Instytutu Żywności i Żywienia, Instytutu Matki i Dziecka i innych. Placówki te są także gwarantem uznanego poziomu naukowego ekspertyz, stanowiących podstawę do podejmowania decyzji administracyjnych zarówno d1a Głównego Inspektora Sanitarnego, jak i organów Inspekcji Sanitarnej w terenie, sprawują nadzór nad jakością badań diagnostycznych wykonywanych przez laboratoria stacji sanitarno-epidemiologicznych.

W świetle powyższego, uzasadniony niepokój musi budzić wyścig różnych inspekcji państwowych do poszerzania dotychczasowych kompetencji o zadania ochrony zdrowia publicznego w obszarze bezpieczeństwa zdrowotnego żywności i prób przejmowania tych zadań od organów Inspekcji Sanitarnej.

Środki spożywcze nie powinny być postrzegane przez pryzmat wzmożenia form represji i zaostrzania wymiaru kar za naruszenie przepisów i norm. Środki spożywcze bowiem są produktami służącymi odżywianiu organizmu ludzkiego, a więc zachowaniu dobrego zdrowia, a niektóre z nich wzbogacone w określone składniki, czy ze względu na sposób przygotowania są wręcz adresowane do osób w przypadkach określonych chorób lub stanów fizjologicznych, a także wymagających wzmożonego odżywiania. Tym większe zdziwienie budzi ujęcie środków spożywczych w przepisach ustawy o ogó1nym bezpieczeństwie produktów, opartej o Dyrektywę 92/59/EWG, która to Dyrektywa w marcu br. ulegnie gruntownej nowelizacji i środki spożywcze zostaną z niej wyłączone. Ponadto ww. ustawa w art. 11 i 12 rozdziału 4 przypisuje Prezesowi Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów rolę organu sprawującego nadzór nad bezpieczeństwem produktów (a więc i środków spożywczych), który będzie wykonywał to zadanie przy pomocy Inspekcji Handlowej.
Oprócz tego organ ten może żądać od innych organów inspekcji podejmowania działań w zakresie bezpieczeństwa produktów w oparciu o własną ocenę ryzyka zagrożenia dla zdrowia 1ub życia.

Jest to zupełnie niezrozumiałe, bowiem od lat jedynymi organami profesjonalnego nadzoru nad jakością zdrowotną środków spożywczych w Polsce są organy Inspekcji Sanitarnej i Inspekcji Weterynaryjnej. Pozostałe inspekcje mogą i powinny koncentrować swoje działania w obszarze pozazdrowotnym i chronić inne interesy konsumentów. Obie w. inspekcje komplementarnie realizują monitoring bezpieczeństwa i jakości zdrowotnej żywności zarówno na etapie produkcji i wprowadzania do obrotu jak również posiadają niezbędne warunki do podjęcia właściwych działań w przypadkach nagłych zagrożeń.

Sprawność działań Inspekcji Sanitarnej i Weterynaryjnej, ich kompetencje i dobra wzajemna współpraca dały się pozytywnie poznać w skutecznej ochronie granic Polski przed napływem żywności w czasie problemów związanych z chorobą szalonych krów (BSE), dioksynami, czy chemicznym skażeniem napojów Coca-Cola.

Przemawiać to powinno za pozostawieniem nadal roli wiodącej i koordynującej w obszarze bezpieczeństwa żywności Ministrowi Zdrowia i nadzorowanej przez tego Ministra - Inspekcji Sanitarnej.

Zarówno organy Inspekcji Sanitarnej jak i Weterynaryjnej dysponują wystarczającymi środkami, aby mogły być odpowiedzialne za organizację i funkcjonowanie systemu RAPEX w Polsce i reprezentowanie go w UE oraz przekazywanie stosownych informacji jako główni realizatorzy systemu ostrzegania w zakresie bezpieczeństwa zdrowotnego żywności.

Śledząc bieżące informacje napływające z UE można wnioskować jednoznacznie, że dotychczasowy system kontroli bezpieczeństwa żywności, sprawność systemu ostrzegania o niebezpiecznych produktach nie zdał egzaminu szczególnie po tzw. aferach żywnościowych i wymaga zmian. Wyraźnie oscylują one w kierunku wzmocnienia sektora zdrowia publicznego.

Racjonalnym uzasadnieniem takiego kształtowania działań prewencyjnych w UE, jest niewątpliwie zrozumienie bezpośrednich i bezsprzecznych związków wczesnego ostrzegania o niebezpiecznym produkcie żywnościowym z umiejętnością wcześniejszej, profesjonalnej identyfikacji zagrożeń, oszacowaniu stopnia istotnego zagrożenia dla zdrowia, dobrej selekcji tych zagrożeń oraz całej strategii zarządzania w sytuacjach kryzysowych.

Należałoby sobie życzyć podobnie konstruktywnego podejścia i w naszym kraju i zmierzać do zdecydowanego wyeliminowania nakładania się kompetencji różnych organów kontrolnych w obszarze bezpieczeństwa zdrowotnego żywności, co może przynieść lepszą skuteczność systemu nadzoru, zmniejszenie nakładów budżetowych i ich większą koncentrację, a przede wszystkim wzmocnić zaufanie społeczne do dobrze wykonywanego przez profesjonalne organy - nadzoru nad zdrowiem publicznym.

Na zakończenie pragnę jeszcze raz podkreślić, że wadliwy model żywienia w ścisłym powiązaniu z nieodpowiednią jakością zdrowotną żywności jest - jak się powszechnie sądzi - ważną przyczyną niekorzystnego stanu zdrowia polskiej populacji, zwłaszcza na tle sytuacji w krajach zachodnich.

Inspekcja Sanitarna jest organem wykonującym nadzór nad bezpieczeństwem zdrowotnym żywności nie tylko poprzez działania kontrolno-represyjne, lecz także poprzez szeroką promocję zdrowia w kierunku przekształcenia obecnego modelu żywienia na zgodny z rekomendacjami organizacji międzynarodowych, w tym FAO/WHO. Pomimo, iż jest to proces długoterminowy, ale musi przynieść w przyszłości zauważalną poprawę stanu zdrowia ludności w Polsce.

Różne aspekty bezpieczeństwa żywności dla niemowląt i małych dzieci

Nadzór nad bezpieczeństwem żywności, w tym przetworów dla niemowląt i małych dzieci, często skupiony jest przede wszystkim na jakości zdrowotnej produktu, tj. czystości mikrobiologicznej i zawartości substancji dodatkowych, metali szkodliwych dla zdrowia, jakości surowców.

Mniej uwagi poświęca się jakości odżywczej tych produktów, co w przypadku niemowląt i małych dzieci ma zasadnicze znaczenie. Negatywne skutki nieodpowiedniej jakości odżywczej są zwykle bardzo odległe  w czasie i mniej gwałtowne w porównaniu ze złą jakością zdrowotną, niemniej bardzo szkodliwe dla rozwoju i zdrowia.

Jako przykład może służyć tzw. żywność uzupełniająca dla niemowląt i małych dzieci – ważny składnik codziennej diety.

Aktualnie obowiązujące Dyrektywy Unii Europejskiej 96/5/EC dotyczące składu tej żywności, a więc ich wartości odżywczej, na których opierają się już producenci w Polsce, odnoszą się tylko do dolnej granicy zawartości białka i górnej zawartości tłuszczu, nie uwzględniając wartości energetycznej posiłku. W takim ujęciu produkt może być oszczędny i odpowiadać zaleceniom dyrektyw, jednak niewystarczający pod względem dostarczanej energii dla potrzeb niemowlęcia i małego dziecka.

Coraz powszechniejsza obawa matek przed otyłością i miażdżycą u małych dzieci sprzyja ograniczeniom w podaży białka i tłuszczu zwierzęcego w posiłkach, a szczupłość dziecka nie budzi niepokoju. Prowadzić to jednak może do niedożywienia i niedoborów niektórych składników odżywczych (żelazo, cynk, witaminy), szczególnie szkodliwych w tym wieku, o czym donoszą już źródła amerykańskie. Zapobiec temu zjawisku może tylko merytoryczna ocena składu przetworów przez odpowiednie jednostki decyzyjne. Zwrócić należy większą uwagę na bardziej systematyczną kontrolę utrzymania deklarowanego przez producentów standardu produktów przeznaczonych dla dzieci, w tym wody butelkowanej. Na niedociągnięcia w tym obszarze wskazują sygnały konsumentów. Zwiększenie sieci służb nadzoru i kontroli ułatwi to zadanie.

Powiatowa Inspekcja Sanitarna z mocy prawa może i odgrywa zasadniczą rolę w ochronie zdrowia konsumenta.

Działa na każdym etapie powstawania produktu, tzn. nadzoruje:
- lokalizację i budowę zakładu,
- organizację produkcji (technologię, sprzęt, użyte materiały),
- jakość zdrowotną surowców, półproduktów oraz dozwolonych substancji dodatkowych,
- wyrób gotowy,
- prawidłowość procesu technologicznego mycia i dezynfekcji,
- warunki transportu z uwzględnieniem łańcucha chłodniczego,
- organizację sprzedaży wyrobów gotowych (warunki przechowywania i dystrybucji),
- terminy przydatności do spożycia,
- higienę sprzedaży.

Należy podkreślić, że ma również wpływ na odpowiednie warunki zdrowia zatrudnionych pracowników. Nadzór ten dotyczy zarówno żywności, wody, przedmiotów użytku i materiałów, które bezpośrednio stykają się z artykułami spożywczymi, jak i zabawek dla dzieci do lat 3, kosmetyków oraz artykułów chemii gospodarczej.

Kadra Inspekcji Sanitarnej jest wysoce wykwalifikowana i może prowadzić ochronę zdrowia konsumenta w sposób kompleksowy, bez potrzeby współdziałania z innymi  instytucjami. Nie oznacza to oczywiście, że takiej współpracy nie prowadzi.

Tworząc ustawę o ochronie produktu, niepotrzebnie osłabia się możliwość działania dobrze zorganizowanej instytucji, jaką jest inspekcja sanitarna, a w zakresie produktów pochodzenia zwierzęcego inspekcja weterynaryjna, i zapomina, że konsument, a tym samym jego zdrowie, jest zależne nie tylko od produktu, ale i od usługi.

Mając na uwadze zdrowie, jako wartość nadrzędną, należałoby poprawić istniejące już prawodawstwo (np. jednorazowy obowiązek badania na nosicielstwo jest tylko złudzeniem bezpieczeństwa) i wyposażyć inspekcję sanitarną w dobre instrumenty administracyjno-prawne oraz ekonomiczne. Tworzenie nowego prawa, które już na początku wzbudza tak wiele emocji i kontrowersji, stwarza tylko pozory ochrony zdrowia konsumenta i może prowadzić do osłabienia Państwa jako instytucji ochraniającej swoich obywateli.

Skuteczna profilaktyka jest najlepszym i najtańszym instrumentem umacniania zdrowia jednostki, która w efekcie przyczynia się do prawidłowego rozwoju społeczeństwa.

Inspekcja Sanitarna zadania związane z ochroną zdrowia i szeroko pojętą profilaktyką może, przy odpowiednim wzmocnieniu, prowadzić w sposób wysoce efektywny.

System bezpieczeństwa żywności w Polsce opiera się o:

• zapisy w Konstytucji Rzeczypospolitej Polski,
• zbiór regulacji prawnych rangi ustaw i aktów wykonawczych niższego rzędu, z których  część jest już  dostosowana w pełni do stosownych wymagań Unii Europejskiej,
• wymagania Kodeksu Żywnościowego, zalecenia Komisji Europejskiej  oraz  stosowne  normy,
• restrukturyzowany system służb urzędowej kontroli  żywności podległych Ministerstwu  Zdrowia, Ministerstwu Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz Urzędowi Ochrony Konkurencji  i  Konsumenta.
• system doradztwa naukowego z udziałem placówek o wysokim prestiżu naukowym
• wdrażanie systemów zapewnienia jakości  w zakładach  produkcji  i  przetwórstwa  żywności.

  Idea zachowania bezpieczeństwa  żywności “od pola do stołu” jest w Polsce znana od dziesięcioleci. Pełna jej realizacja w praktyce napotyka na szereg trudności. Wynikają one m.in. z rozdrobnionej struktury rolnictwa, niepełnej nowoczesności zakładów produkcji i przetwórstwa żywności w niektórych branżach przemysłu rolno-spożywczego, jak również nie w pełni zadowalającego poziomu edukacji części producentów płodów rolnych i żywności a także  niedoinwestowania rolnictwa szczególnie indywidualnego i przemysłu rolno-spożywczego

  Nadzór nad  produkcją, przetwórstwem i obrotem żywności w Polsce, a w szczególności nad jej jakością opiera się na działaniu dwu podstawowych systemów kontroli, tj. na:.
 - systemie kontroli wewnętrznej, prowadzonym w zakładzie a więc zależnym od producenta,. System ten w wielu już zakładach opiera się o Zasady Dobrej Praktyki Produkcyjnej (GMP), a obecnie w coraz większym stopniu o system zapewnienia  jakości zgodnie  z normami ISO serii  9000 oraz System  Analizy  Zagrożeń  i  Krytycznych Punktów Kontroli (HACCP), oraz
 - systemie kontroli zewnętrznej, niezależnej od producenta, sprawowanej przez     wyspecjalizowane służby kontroli państwowej. Ustawowy nadzór nad jakością zdrowotną
    żywności w Polsce sprawują następujące organy:
- Inspekcja Sanitarna
- Inspekcja Weterynaryjna .
 Kontrolą jakości żywności zajmują się także:
- Inspekcja Skupu i Przetwórstwa Artykułów Rolnych
- Inspekcja Ochrony Roślin.
- Inspekcja Handlowa
- Centralny Inspektorat Standaryzacji
 

Zapewnienie bezpieczeństwa zdrowotnego żywności, zmniejszanie ryzyka powstawania wielu chorób i zaburzeń w stanie zdrowia powstających na tle niskiej jakości zdrowotnej żywności oraz efektywna poprawa stanu zdrowia publicznego w kraju  w  dużej  mierze  można  osiągnąć  poprzez  systematyczne  wdrażanie  w  przemyśle  rolno-spożywczym   systemów  zapewnienia jakości.

Obecnie  przygotowywany  jest   projekt  rozporządzenia   Ministra  Zdrowia, które nakłada na producenta obowiązek prowadzenia kontroli wewnętrznej w oparciu o ocenę ryzyka oraz analizę zagrożeń i krytycznych punktów kontroli (HACCP) w produkcji żywności,. Obowiązek stosowania systemu HACCP już  funkcjonuje w Polsce w przypadku produkcji żywności dietetycznej, zgodnie z rozporządzeniem z dnia 22 sierpnia 1996r. w sprawie szczegółowych warunków produkcji i wprowadzania do obrotu dietetycznych środków spożywczych, używek przeznaczonych do celów dietetycznych i odżywek (Dz. U. Nr 108, poz. 520 z późn. zm.)

Systemy  zapewnienia jakości  obejmują  stosowanie w  procesach  produkcyjnych odpowiednich  technik, metod i procedur  zapewniających  właściwy stopień  bezpieczeństwa  i  jakości  produkowanej żywności. Stanowią  one  jednocześnie   podstawę do udowodnienia, iż  zakład, wykazuje  „należytą  troskę” o jakość swoich  posiłków i bezpieczeństwo  konsumentów, to znaczy  realizuje  politykę  tzw.  „due  diligence”.

Systemy  zapewnienia  jakości  odnoszą się zarówno do mikrobiologicznych jak i chemicznych i fizycznych  zagrożeń  dla zdrowia, które potencjalnie mogą występować  w żywności. Systemy  te  wykazują  różny  stopień  złożoności  i  zaawansowania  działań  na  rzecz  jakości  oraz wzajemnie  się  uzupełniają .

Do najczęściej stosowanych należą:
-    Good Manufacturing Practice - GMP / Dobra Praktyka Produkcyjna /
-    Good  Hygienic Practice - GHP / Dobra Praktyka Higieniczna /
-    Hazard Analysis and Critical Control Point System - HACCP / System Analizy
      Zagrożeń   i  Krytycznych  Punktów Kontroli /
-     Quality  Assurance  Control  Points  System  - QACP  -  System   Punktów
      Kontrolnych   Zapewniających   Jakość
-     normy z serii ISO 9000
-    Total Quality Management - TQM  / Kompleksowe Zarządzanie Jakością /

Dobra  Praktyka  Produkcyjna  obejmuje  wszystkie  zagadnienia  związane  z  lokalizacją  zakładu, rozmieszczeniem pomieszczeń, ich  funkcjonalnością  i  stanem  technicznym, wyposażeniem  w  sprzęt  i  urządzenia,   prawidłowością  przebiegu  procesów  technologicznych   oraz stanem  sanitarno-higienicznym zakładu.  Stanowi ona  podstawę  wszelkich  działań  na rzecz  prawidłowego  funkcjonowania  zakładu  i  uzyskiwania  produktów  o  odpowiedniej, oczekiwanej  jakości.
Aspekty  higieniczne  Dobrej  Praktyki  Produkcyjnej  okreslane  są  mianem  Dobrej  Praktyki  Higienicznej.

System HACCP jest specyficznie i  bezpośrednio  ukierunkowany  na bezpieczeństwo  żywności.  Można  go  określić  jako systemowe postępowanie mające na celu identyfikację i oszacowanie skali i  ryzyka zagrożeń bezpieczeństwa żywności  z punktu widzenia jej jakości zdrowotnej . Ma  on również  na  celu  ustalenie  metod  eliminowania  lub  ograniczania  tych  zagrożeń.  Można  go  również  określić  jako  system, który  identyfikuje, ocenia  i  kontroluje  / opanowuje/ zagrożenia  istotne  dla  bezpieczeństwa  żywności.

System HACCP działa w oparciu o 7 podstawowych zasad w wyniku, których uzyskuje się logiczną sekwencję postępowania  mającego na celu zagwarantowanie całkowitego bezpieczeństwa  i wysokiej jakości zdrowotnej produkowanej żywności.
 Głównymi elementami  tego systemu są:

• zidentyfikowanie  zagrożeń  jakości  zdrowotnej  żywności  oraz  ocenę  istotności  tych  zagrożeń  oraz  ryzyka ich  wystąpienia, a  także  ustalenie  środków  i metod przeciwdziałania  tym   zagrożeniom
• określenie   krytycznych  punktów  kontroli w  celu  wyeliminowania  lun  zminimalizowania występowania  zagrożeń
•  ustalenie  dla  każdego  krytycznego  punktu   kontroli  wymagań  /parametrów/ jakie  powinien on spełnić  i określenie  granic  tolerancji  / limitów  krytycznych/
•  ustalenie  i  wprowadzenie  systemu  monitorowania  krytycznych  punktów  kontroli
• określenie  działań  korygujących, jeżeli  ustalone  dla  krytycznych punktów  kontroli  parametry  nie  mieszczą  się  w granicach  przyjętych  tolerancji
• opracowanie  procedur    weryfikacji  dla potwierdzenia  skuteczności  systemu
• opracowamie  dokumentacji  systemu   oraz  ustalenie  sposobu   prowadzenia  zapisów,
• przechowywania  danych   i  ich  archiwizacji.

Uważa się, iż system HACCP  stanowi jedno z najbardziej ekonomicznych i  skutecznych narzędzi poprawy  jakości zdrowotnej żywności oraz zapewnienia jej  całkowitego  bezpieczeństwa  zdrowotnego.

Quality  Assurance  Control  Points  System  - QACP  -  System   Punktów  Kontrolnych   Zapewniających   Jakość  działa  w  oparciu  o  podobne  zasady  jak  system  HACCP.  Jednakże  zidentyfikowane  punkty  kontrolne  odnoszą  się  nie  do  aspektów  bezpieczeństwa, lecz  do  cech  o  charakterze  bardziej  komercyjnym . Celem systemu  QACP jest zagwarantowanie  jakości  handlowej,  organoleptycznej   oraz  odpowiedniej  wartości  odżywczej.

Normy  z  serii  ISO 9000 stanowią podstawę do opracowywania systemów   zarządzania   i   sterowania  jakością. Nie  są  one specyficznie   skierowane  na  produkcję i   bezpieczeństwo żywności,  lecz  raczej stosowane  w  odniesieniu do obsługi i produkcji ogółu dóbr  materialnych. Przyjęcie  i  wdrożenie  jednego  z  modeli   norm  ISO  wymaga   zdefiniowania i  wdrożenia przez  zakład   swoich własnych wysokich standardów  jakościowych.
Aby  spełnić  wymagania  norm  ISO  9000  należy  precyzyjnie  opisać  i  udokumentować  przebieg  procesu   produkcyjnego  począwszy  od  przyjęcia  surowców , poprzez  cały  cykl  produkcyjny , aż  do   dystrybucji produktów  gotowych.

Działanie  zgodnie  z  normami ISO 9000  oznacza  także że,  wszyscy  pracownicy zakładu  powinni  znać  założenia  techniczne  i  procedury   procesów, z  którymi  mają  do  czynienia  na  swoich  stanowiskach pracy. Niezwykle ważnym  elementem  jest  zgodność  działań  praktycznych  z  opracowaną  w  zakładzie  dokumentacją.

Kompleksowe Zarządzanie Jakością  -  Total Quality Management  - TQM  stanowi  swoistą sferę kulturową i filozofię  zarządzania  przedsiębiorstwem,  którego  punktem  centralnym  jest  jakość. Jest  to  metoda   zarządzania  oparta  na  zaangażowaniu  i współdziałaniu wszystkich pracowników oraz   wykorzystaniu wszystkich  dostępnych  środków materialnych danego zakładu dla uzyskania  optymalnego jego  funkcjonowania, a  także  zadowolenia  klienta. Jest to  system  o największym stopniu  złożoności.

TQM  nie  jest  specyficznie  ukierunkowane , podobnie  jak  i  normy ISO 9000 , na bezpieczeństwo jako takie, lecz raczej na  efekty  ekonomiczne lub organizacyjne.

Spośród   w/w  systemów  zapewnienia  jakości  za  bezwzględną  podstawę wszelkich  poczynań na  rzecz  jakości  należy  uznać  zasady  Dobrej  Praktyki  Produkcyjnej  wskazującej  i   zapewniającej odpowiedni  standard  higieniczny  zakładu  i jego  otoczenia, jak  również  wszystkich  etapów  procesu  produkcyjnego.  Zasady  GMP  określa  się   często  mianem  Programu  Warunków  Wstępnych.

Z   kolei  system  HACCP  stanowi  podstawę  zapewnienia  całkowitego bezpieczeństwa  i  wysokiej  jakości  zdrowotnej  żywności.

Te  w/w  dwa  systemy, o  stosunkowo  najniższym  stopniu  złożoności  powinny  być  sukcesywnie  wdrażane  we  wszystkich  zakładach  produkujących lub  przetwarzających  żywność.  Szerokie  upowszechnianie  wiedzy  z  tego  zakresu,  przygotowywanie materiałów  informacyjnych  oraz  pomoc  merytoryczna  i  metodyczna   z  tego  obszaru stanowi   poważne  zadanie  dla  instytutów  naukowo-badawczych  pracujących  na   rzecz  resortu  zdrowia oraz  resortu   rolnictwa  i   rozwoju  wsi.  Również  służby  urzędowej  kontroli  żywności, a  szczególnie  Inspekcja  Sanitarna  i  Inspekcja  Weterynaryjna   powinny  w  jeszcze  wiekszym  niż  dotychczas  stopniu  włączać  się  do  działań  wspomagajacych  wdrażanie   w  praktyce  tych  systemów.
 
 

Ogólne cele i formy działalności kontrolnej Inspekcji Ochrony Środowiska

Zmiany, jakie w funkcjonowaniu organów administracji rządowej i samorządowej wprowadziła reforma ustrojowa Państwa, objęły również Inspekcję Ochrony Środowiska. Wchodzące do końca 1998 roku w skład rządowej administracji specjalnej wioś, stały się od roku częścią administracji zespolonej pod kierunkiem wojewodów. Obecnie zadania Inspekcji wykonują:

• Główny Inspektor Ochrony Środowiska jako centralny organ administracji rządowej, nadzorowany przez ministra właściwego do spraw środowiska,
• Wojewoda, przy pomocy wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska jako kierownika wojewódzkiej inspekcji ochrony środowiska, wchodzącej w skład zespolonej administracji wojewódzkiej.

• kontrola przestrzegania przepisów o ochronie środowiska oraz decyzji ustalających warunki użytkowania środowiska,
• udział w postępowaniu dotyczącym lokalizacji inwestycji,
• udział w przekazywaniu do eksploatacji obiektów, które mogą pogorszyć stan środowiska oraz urządzeń ochronnych, a także kontrola ich eksploatacji,
• podejmowanie decyzji wstrzymujących działalność prowadzoną z naruszeniem ustalonych wymagań ochrony środowiska,
• przeciwdziałanie nielegalnemu importowi, eksportowi i tranzytowi odpadów,
• współdziałanie w zakresie ochrony środowiska z innymi organami kontrolnymi, organami ścigania i wymiaru sprawiedliwości oraz organami administracji rządowej i samorządowej, a także organizacjami społecznymi.

Główny Inspektor Ochrony Środowiska wyznacza kierunki działalności kontrolnej, nawiązując do podstawowych celów polityki ekologicznej państwa, uwzględniając wyniki badań monitoringowych a także obserwowane tendencje i zmiany w środowisku.

Ujednolicone zostały w skali kraju procedury związane z działalnością kontrolną zarówno w zakresie trybu prowadzenia kontroli jak też całości postępowania kontrolnego. W planowaniu działalności kontrolnej przyjęto zasadę koncentrowania się na sprawach ważnych i trudnych. Według jednolitych programów prowadzone są ogólnokrajowe tematyczne cykle kontrolne, obejmujące swym zakresem ocenę spełniania wymogów ochrony środowiska przez wybraną grupę podmiotów bądź przebadanie określonego problemu ekologicznego. Większość ze zrealizowanych dotychczas cykli kontrolnych dotyczyła oceny postępowania z odpadami niebezpiecznymi (m.innymi: odpadami szpitalnymi, osadami ściekowymi czy odpadami pogalwanicznymi).

Niezależnie od powyższego istotnym ukierunkowaniem działalności kontrolnej są podejmowane w poszczególnych województwach cykle kontrolne wynikające ze specyfiki danego terenu.

W ewidencji Inspekcji znajduje się aktualnie blisko 39 tys. podmiotów gospodarczych, przy czym liczba ich corocznie wzrasta o kilkaset. Są one objęte są systematycznymi kontrolami, których częstotliwość dostosowana jest do skali niekorzystnego oddziaływania na środowisko. Rocznie wykonywanych jest ok.16 tys. kontroli.

Od początku funkcjonowania Inspekcji doskonalony jest model kontroli realizowanej według zasady zintegrowanego podejścia do zagadnień ochrony środowiska. Znajduje to wyraz w objęciu kontrolą wszystkich komponentów środowiska, na które oddziaływuje dana jednostka, a także podejmowaniu kontroli na każdym etapie procesu inwestycyjnego jak też działalności eksploatacyjnej.

Celem wymuszenia likwidacji ekstremalnych zagrożeń środowiska został opracowany specjalny system nadzoru nad zakładami szczególnie szkodliwymi w skali kraju, tzw. “Lista 80”. W stosunku do tej grupy zakładów, w wyniku wspólnych działań IOŚ i wojewodów określone zostały problemy ekologiczne, których rozwiązanie warunkuje zdjęcie zakładu z tej listy. Oprócz szczególnego nadzoru organy inspekcji monitorują działania dla rozwiązania określonych problemów. Przyjęcie takiego trybu postępowania przyniosło wymierne efekty ekologiczne w zakresie ograniczenia emitowanych zanieczyszczeń do środowiska. W stosunku do tej grupy zakładów wypracowana została i aktualnie jest wdrażana procedura tzw. “Programów dostosowawczych” jako dodatkowego trybu postępowania pozwalającego na skreślenie - w trybie warunkowym - zakładu z “Listy 80”.

Na podstawie ustaleń kontroli wojewódzki inspektor ochrony środowiska może:

• wydać zarządzenie pokontrolne do kierownika kontrolowanej jednostki organizacyjnej lub kontrolowanej osoby fizycznej,
• wydać na podstawie odrębnych przepisów decyzję administracyjną,
• wszcząć egzekucję, jeżeli obowiązek wynika z mocy prawa lub decyzji administracyjnych.

Wymierzanie kar pieniężnych stanowi jedną z głównych sankcji administracyjnych będących w kompetencji organów Inspekcji Ochrony Środowiska. W przypadku stwierdzenia naruszenia wymagań ochrony środowiska wojewódzki inspektor ma obligatoryjny obowiązek wymierzyć karę.

W ub. roku wojewódzcy inspektorzy wydali 3616 decyzji o karach łącznych na kwotę ok. 191 mln zł, w tym 1805 decyzji w zakresie gospodarki ściekowej (na kwotę ok.73 mln zł) i 304 decyzje w zakresie gospodarki odpadami (na kwotę ok. 66 mln zl).

Administracyjne kary pieniężne należy postrzegać przede wszystkim jako jeden ze środków wymuszających przestrzeganie wymagań ochrony środowiska. Temu celowi służy skutecznie funkcjonujący mechanizm odraczania płatności kar w przypadku, gdy ukarany zakład realizuje inwestycję, której wykonanie w okresie nie dłuższym niż 5 lat, zapewni usunięcie przyczyn wymierzenia kary pieniężnej. W przypadku terminowego i zgodnego z ustalonymi warunkami zakończenia zadania, wysokość odroczonej kary jest zmniejszana o wielkość środków własnych zakładu poniesionych na jego realizację. W przypadku odpadów, system odroczenia kary może być zastosowany w przypadku realizacji przedsięwzięć, których wykonanie zapewni usunięcie przyczyn wymierzenia kary, natomiast ich terminowa realizacja pozwala na umorzenie odroczonej kary w całości. Ocenia się, iż w ostatnich latach ponad 80% zakładów korzystających z odroczeń kar w terminie realizuje inwestycje będące podstawą stosowania powyższego instrumentu prawnego. Wskaźnik ten jest miarą wysokiej skuteczności mechanizmu odroczeń kar w wymuszaniu spełniania wymogów ochrony środowiska.

W uzasadnionych przypadkach, gdy uiszczenie w całości wymierzonej kary łącznej w określonym terminie znacznie ograniczy lub uniemożliwi prowadzenie inwestycji proekologicznych, może być podjęta decyzja o rozłożeniu kary pieniężnej na raty.

Najostrzejszą sankcją będącą w dyspozycji IOŚ jest możliwość wstrzymania działalności zakładu w sytuacji, gdy wykonywana działalność powoduje pogorszenie stanu środowiska lub zagraża życiu lub zdrowiu ludzi. Prawo daje możliwość poprzedzenia decyzji wstrzymującej działalność nałożeniem obowiązku usunięcia naruszeń w określonym terminie.

Wojewódzki inspektor oś ma uprawnienia do zgłoszenia sprzeciwu oddania do eksploatacji obiektu lub urządzenia w przypadkach nie spełniania określonych wymogów ochrony środowiska. Może również zakazać produkcji, sprowadzania z zagranicy lub wprowadzania do obrotu surowców, paliw, maszyn i innych urządzeń technicznych oraz innych wyrobów nie spełniających ustalonych wymagań ochrony środowiska.

Wymienić również należy inne uprawnienia kontrolno-nadzorcze przysługujące organom Inspekcji Ochrony Środowiska, takie jak prawo nakładania mandatu karnego, składania wniosku o ukaranie do kolegium ds. wykroczeń (w przypadku ujawnienia czynu mającego znamiona wykroczenia), a także kierowania wniosku do prokuratury o wszczęcie postępowania przygotowawczego (w przypadku ujawnienia czynu mającego znamiona przestępstwa).

Obok omówionych powyżej różnych aspektów działalności kontrolnej IOŚ , niezwykle istotna jest jej aktywność w zakresie badania stanu środowiska. Poniżej przedstawiono syntetyczną ocenę jakości wód powierzchniowych i podziemnych, gleb użytkowanych rolniczo oraz gospodarki odpadami, uzyskaną w oparciu o badania prowadzone w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska, koordynowanego przez Inspekcję.

Jakość wód powierzchniowych

Coroczna ocena stanu zanieczyszczenia rzek w Polsce, dokonywana jest na podstawie wyników badań prowadzonych na 20 rzekach o łącznej długości 6175.3 km. Badania w sieci krajowej prowadzone są w 361 przekrojach pomiarowo-kontrolnych (ppk), w tym w: 20 punktach sieci reperowej i 58 punktach sieci granicznej. W każdym przekroju pomiarowo-kontrolnym wykonuje się ok. 50 oznaczeń parametrów fizyko-chemicznych i biologicznych.

Jako podstawowe w ocenie stanu czystości rzek przyjmuje się obecnie kryterium wskaźników pozwoleń obligatoryjnych. Kryterium to obejmuje uniwersalne wskaźniki określone w większości wydawanych wodno-prawnych na odprowadzanie ścieków.

Wyniki badań wskaźników obligatoryjnych przeprowadzone w 1998 roku wskazują, że w klasie I znajdowało się 25,8% badanych rzek (w roku 1997 – 20,6%), w klasie II – 36,5% (48,4%), w klasie III – 23,5% (19,0%), wód pozaklasowych – 14,2% (12,0%).

Na ogólną ocenę jakości rzutuje jednak ciągle niekorzystny, mimo niewielkiej poprawy w ciągu kilku ostatnich lat, stan sanitarny rzek. Według oceny sanitarnej wód I klasy czystości stwierdzono 0% (w poprzednim roku również 0%), do II klasy zaliczono 2,4% badanych wód (3,1%), do III klasy – 26,6% (12,1%), natomiast wód pozaklasowych było aż 71,0%(84,8%).

W ramach monitoringu wód powierzchniowych prowadzony jest również monitoring jezior. Badaniami objęte są wszystkie jeziora o powierzchni powyżej 100 ha oraz inne ważne ze względów przyrodniczych i gospodarczych. Jeziora badane są co pięć lat.

W roku 1998 przebadanych zostało 106 jezior. Wyniki przeprowadzonej klasyfikacji jezior badanych w 1998 r. wykazały, że bardzo dobrą jakością wód (I klasa czystości) charakteryzują się tylko nieliczne jeziora. W badanej w 1998 r. grupie jezior znalazło się 5 o najwyższej jakości wód: Głęboczko i Piaszno (słupskie), Wukśnik (olsztyńskie), Jegocin (suwalskie), Wapińskie (pilskie). Jeziora te stanowią zaledwie 4% zarówno w odniesieniu do liczby badanych jezior jak również w odniesieniu do łącznych zasobów wodnych zbadanych zbiorników. Dużą grupę stanowią jeziora o wodach zaliczanych do II ( 57 jezior, czyli 46% badanych w 1998 r.) oraz III klasy czystości (46 jezior, czyli ok. 37%). W przeliczeniu na objętość – 60% objętości wód wszystkich ocenianych jezior przypada na II klasę czystości. Kryteria klasyfikacji zostały przekroczone w 16 jeziorach (ok. 13%), jednak ponieważ są to przeważnie jeziora płytkie, stanowią one tylko 6% zasobów wodnych grupy jezior przebadanych w 1998r.

Jakość wód podziemnych

Monitoring krajowy wód podziemnych obejmuje 681 punktów badawczych. W pobranych próbach wody oznacza się 37 wskaźników. W oparciu o wyniki oznaczeń wykonane w 1999 roku i zgodnie z “Klasyfikacją jakości zwykłych wód podziemnych dla potrzeb monitoringu środowiska” dokonano corocznej oceny jakości wód podziemnych w podziale na wody wgłębne i gruntowe oraz w układzie wskaźników, pięter wodonośnych, typów ośrodków wodonośnych, sposobów użytkowania ziemi i przedziałach głębokości stropu warstwy wodonośnej.

Z ogólnej oceny jakości wód podziemnych w 1999 r. wynika, że do wód o najwyższej i wysokiej jakości (klasa Ia +Ib) zaliczono 59,9% badanych wód (wgłębnych i gruntowych łącznie), do wód o średniej jakości (klasa II) zaliczono 12,9 % prób wody, niską jakość wody (klasa II) stwierdzono w 27,2 % prób.

Porównanie wyników badań jakości wód podziemnych w latach 1998-1999 wskazuje na poprawę jakości wód podziemnych co wyraża się m.in. wzrostem o 9,8% udziału wód o wysokiej jakości i spadkiem o 5,1% wód o niskiej jakości. Na podkreślenie zasługuje rejestrowany spadek stężeń związków azotowych i to zarówno w wodach wgłębnych jak i gruntowych oraz wzrost stężeń fosforanów w wodach gruntowych. Wpływ metali o charakterze toksycznym na jakość wód jest nieznaczny, poza tym stwierdzono spadek stężeń kadmu i glinu w badanych wodach. Podobnie jak w roku ubiegłym, w poziomach wodonośnych trzeciorzędu, kredy, jury i triasu występują wody o wysokiej jakości i stanowią około 60% badanych wód. Wody tych poziomów wykorzystywane są przeważnie po uzdatnieniu (Fe, Mn, twardość, mineralizacja) do zaopatrzenia dużych aglomeracji miejsko-przemysłowych (Warszawa, Trójmiasto, Łódź, Lublin, Częstochowa, Górny Śląsk). Nastąpiła wyraźna poprawa jakości wód w powszechnie użytkowanych poziomach wodonośnych czwartorzędu, gdzie udział wód o wysokiej jakości wynosi około 71% w wodach wgłębnych oraz około 51% w wodach płytkiego krążenia.

Jakość gleb użytkowanych rolniczo

Monitoring gleb realizowany jest w 216 punktach pomiarowych zlokalizowanych na gruntach ornych całego kraju w cyklu 5 letnim. W próbach oznaczanych jest 30 wskaźników.

Na podstawie uzyskanych wyników można stwierdzić, że profile glebowe charakteryzują się dużym zróżnicowaniem właściwości fizyko-chemicznych i przyrodniczych. Zmiany chemizmu gleb w odniesieniu do Cd, Cu, Ni, Pb i Zn w badanych punktach kontrolno-pomiarowych są niewielkie i nie stanowią zagrożenia dla jakości produkowanych ziemiopłodów. Spośród 216 analizowanych profili glebowych tylko 4 (1,8 %) wykazuje silne i bardzo silne zanieczyszczenie jednym lub kilkoma metalami ciężkim. Podwyższone zawartości jednego lub kilku metali ciężkich zanotowano w 36 punktach (16,7 %). W pozostałej części profili tj. 176 (81,5%) gleby charakteryzują się naturalną zawartością analizowanych metali ciężkich.

Odpady

Odpady przemysłowe stanowią ponad 90 % całkowitej ilości odpadów powstających w kraju.

W Polsce w 1998 roku wytworzono (wg GUS) 133104 tys. ton odpadów przemysłowych. Jest to nieco więcej niż w roku 1997, kiedy to powstało 124 469 tys. ton. Największa ilość odpadów została wytworzona w województwie śląskim oraz w województwie zachodniopomorskim. Najmniejszą ilość wytworzono w województwie warmińsko-mazurskim.

Około 68,8 % (w roku 1997 – 64.4%) powstałych odpadów zostało wykorzystanych, 27,6 % (w roku 1997 – 35,38%) odpadów poddanych zostało unieszkodliwieniu, zaś 3,6% było przejściowo gromadzone. Spośród odpadów skierowanych do unieszkodliwienia aż 97,7% zostało przekazane do składowania na składowiskach (wylewiskach, hałdach, stawach osadowych) własnych i innych, zaś tylko 0,6 % termicznie unieszkodliwiono, natomiast 0,2 % poddano kompostowaniu, pozostała ilość odpadów została unieszkodliwiona innymi metodami. Największy stopień wykorzystania odpadów zanotowano w województwach: warmińsko-mazurskim i lubelskim wynoszący blisko 89%. Natomiast najwyższy stopień unieszkodliwiania odpadów zaobserwowano w województwie zachodniopomorskim.

W 1998 roku powstało ok. 12275,8 tys. ton odpadów komunalnych przy czym największa ich ilość powstała w województwie śląskim (1834,6 tys. ton), na obszarze województwa podlaskiego wytworzono najmniej (290,6 tys. ton) odpadów komunalnych. Jedynie 1,8 % tych odpadów została poddana kompostowaniu. Pozostała część, tj. 98,2 % została wywieziona na składowiska.

Przekazując, skrótowy z konieczności, zarys form i wyników działalności Inspekcji Ochrony Środowiska, wyrażam przekonanie, iż ukierunkowana na ochronę środowiska przyrodniczego aktywność służb Inspekcji, przyczynia się niewątpliwie do ochrony zdrowia wszystkich użytkowników środowiska, a zatem również tej części, którą reprezentuje Stowarzyszenie Ochrony Zdrowia Konsumentów.

Ustawa z dnia 22 stycznia 2000 r. – o ogólnym bezpieczeństwie produktów jest odpowiednikiem przepisów UE w zakresie bezpieczeństwa produktów.

Z umieszczonej w Ustawie definicji produktu nie wynika, że produktem jest także żywność. Tymczasem zapisy Ustawy są tak sformułowane, że odnosi się wrażenie, że Ustawa obejmuje także żywność. Jeżeli tak, to niezbędne jest wyraźne rozgraniczenie w jakim zakresie. Brak tego rozgraniczenia pogłębia już istniejący nieład w zakresie kompetencji organów zajmujących się nadzorem nad żywnością. Biorąc pod uwagę fakt istnienia tej Ustawy, należy wyraźnie się odnieść do tego czy powinna ona obejmować żywność, zwłaszcza w zakresie zdrowotnym. Z przepisów UE wynika, że żywność nie znajduje się w obszarze uregulowań prawnych dotyczących bezpieczeństwa produktów.

W związku z powyższym, konieczne jest aby Ustawa nie „wychodziła” poza zakres przepisów UE odnoszących się do żywności.

Zważywszy jednak, że żywność pozostanie w gestii tej Ustawy, należy wyrazić obawy co do kompetencji organu nadzorującego.